„Öll gos hafa sína sérstöðu og við sjáum nýjar hliðar. Það safnast reynsla sem við reynum að skilja,“ segir Páll Einarsson, prófessor í jarðeðlisfræði við Háskóla Íslands. Hann er einn þeirra fjölmörgu jarðvísindamanna sem fylgst hafa með þróuninni í Bárðarbungu og nágrenni og reynt að rýna í framhaldið.

Í jarðhræringunum í Vatnajökli og eldgosinu í Holuhrauni hafa nokkur mikilvæg atriði bæst í reynslubankann. „Þarna er það hvernig gangurinn myndast út frá megineldstöðinni. Það tekur hann tvær vikur að fara eftir jarðskorpunni og svo gýs á hinum endanum. Við höfum ekki séð þetta gerast svona áður þótt ýmislegt í jarðfræðinni hafi bent til þess að það gæti verið. Síðan er það framhaldið, eftir að gangurinn hefur myndast, hvernig kvikan heldur áfram að flæða og tappar af megineldstöðinni, og askjan hrynur saman. Við höfum ekki séð slíkt áður og hefðum ekki getað giskað á að þetta gerðist svona,“ segir Páll og bætir því við að öskjuhrun af þessari stærðargráðu sé ný reynsla, ekki aðeins hér á landi heldur í heiminum.

Jarðhræringarnar í Bárðarbungu hófust fyrir nærri tveimur mánuðum. Jarðskjálftahrinan hófst 16. ágúst og þá var almannavarnakerfið ræst.

Lítið gos virðist hafa orðið undir sporði Dyngjujökuls og síðan varð smágos nyrst í Holuhrauni. 31. ágúst hófst síðan eldgosið í Holuhrauni sem enn stendur.

Þótt gosið hafi verið kraftmest í byrjun var aldrei neinn ofsi í því. Til marks um það segir Páll að vísindamenn hafi orðið að sjá gosið á vefmyndavélum til að vera vissir um að það væri hafið. Hann segir að gossprungan hafi aldrei orðið lengri en tæpir 2 kílómetrar og er það miklu styttri gossprunga en algengast var í Kröflueldum og þekkist í Heklugosum. Gosið hefur dregist að mestu saman á einn stað, í kringum gíg sem nefndur hefur verið Baugur og hann hefur hlaðist vel upp. „Við sjáum ekki skýrar vísbendingar um það. Raunar er erfitt að meta það,“ segir Páll þegar hann er spurður að því hvort einhver merki séu um að gosið sé að fjara út. Hann segir að gosið virðist svipað og síðustu þrjár vikurnar, eða svo, og hraunrennslið stöðugt.

Bætir Páll því við að sigið í Bárarbunguöskjunni sé besti mælikvarðinn á að gosið sé ekki í rénun, örlítið hafi dregið úr siginu en varla merkjanlega. 

Rennur undan Bárðarbungu

Jarðskjálftavirknin yfir kvikuganginum hélt áfram af nokkrum krafti eftir að gosið hófst. Það gerði jarðvísindamenn óörugga í að spá um framhaldið því venjulega hættir skjálftavirkni þegar kvikan nær til yfirborðs. Töldu þeir hugsanlegt að gossprungan gæti orðið lengri.

Öflugir jarðskjálftar hafa hins vegar haldið áfam í og við Bárðarbunguöskjuna.

Fram hafa komið kenningar um að hluti kvikunnar í Holuhrauni kunni að koma annars staðar frá. Páll segist ekki telja að þær eigi sér mikla stoð í atburðarásinni. Ekkert bendi til annars en að kvikan sé komin undan Bárðarbungu, hún komi djúpt að en renni undan Bárðarbungu.

Upphafi gossins í Holuhrauni svipaði til fyrsta tímabils Kröfluelda. „Byrjunin var svipuð, með löngum gangi með sprunguhreyfingum og skjálftavirkni á meðan kvikan var að brjóta sér leið. Þegar gosið kom upp breyttist þróunin. Það gaus ekki í ganginum í Kröflu, gosin þar komu öll upp í nágrenni við megineldstöðina,“ segir Páll. 

Hægt að skálda endalaust

Jarðvísindamenn hafa lengi haldið sig við það mat að þrír möguleikar væru líklegastir í framhaldinu. Einn er að gosið í Holuhrauni fjari út. Annar að gosið verði langvinnt og jafnvel færist í aukana og hluti þess verði undir jökli. Þriðji möguleikinn er að það gjósi í öskjubroti Bárðarbungu. Áhrif breytinga á gosinu geta verið afar mismunandi.

Páll segir að þeim sviðsmyndum sem jarðvísindamenn hugsi um sé ekki að fækka, þeim fjölgi frekar eftir því sem atburðarásin verður skýrari. Sumt sé háð tilviljunum og ekki þurfi nema eitt jarðfræðilegt slys til að allt breytist.

Bárðarbunga er umkringd megineldstöðvum. Þær hafa látið á sér kræla með jarðskjálftum í hrinunni sem enn stendur yfir og það gerir möguleikana svo miklu fleiri og fjölbreytilegri. „Það er hægt að skálda endalausa röð af atburðum sem allir koma til greina. Sumar eru meinlausar en aðrar hættulegar,“ segir Páll Einarsson.