Ærin verkefni og fjölmörg tækifæri

Páll Guðjónsson framkvæmdastjóri Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Gríðarleg fólksfjölgun er fyrirsjáanleg á svæðinu og því fylgja ýmis verkefni, m.a. uppbygging í samgöngum og í umhverfismálum. mbl.is/Kristinn Magnússon

Um tveir af hverjum þremur Íslendingum eru búsettir í einhverju af sveitarfélögunum sex á höfuðborgarsvæðinu. Þau ná samtals yfir rúmlega 774 ferkílómetra, þar er miðstöð stjórnsýslu, samtals 143 leikskólar og 69 grunnskólar, allar helstu stofnanir samfélagsins og flest stærstu fyrirtæki landsins.

1.263 íbúar höfuðborgarsvæðisins bjóða sig fram í samtals 72 embætti borgar- og bæjarfulltrúa á höfuðborgarsvæðinu í sveitarstjórnarkosingunum 26. maí næstkomandi. Mörg brýn verkefni bíða þeirra sem kjörnir verða. Talsverðar framkvæmdir eru fyrirhugaðar í samgöngumálum og íbúum hefur fjölgað, sem kallar á aukin verkefni sveitarfélaganna. Þá eru ýmis brýn verkefni í umhverfis- og sorpmálum, Páll Guðjónsson, framkvæmdastjóri Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, SSH, segir að vissulega séu verkefnin ærin, en að sama skapi felist í þeim fjölmörg tækifæri.

Í svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins frá árinu 2015 er gert ráð fyrir að íbúum þar muni fjölga um 70.000 til ársins 2040. Reyndin hefur orðið sú að fjölgunin hefur verið örari en skipulagið gerði ráð fyrir. Páll segir að um 80% þessara nýju íbúa höfuðborgarsvæðisins séu útlendingar, margir frá löndum Austur-Evrópu. „Við höfum ekki enn áttað okkur á því hvort þetta fólk er komið hingað á einhvers konar vertíð eða hvort það er komið til að vera. Það skiptir verulega miklu máli, því við viljum auðvitað búa sem best að því fólki sem hingað flyst, en þá þurfum við að fá að vita hver staða þess er. Þetta er mikil áskorun.“

Þessari fjölgun verður fyrst og fremst mætt með þéttingu byggðar, þ.e. að byggt verði innan núverandi byggðamarka í stað þess að stækka svæðið. Slík þétting er nú hafin í flestum sveitarfélögunum.

Gríðarmikil uppbygging

En fleira fólki fylgir ekki bara aukin húsnæðisþörf, heldur meira álag á samgöngukerfi og meiri þjónustuþörf. Páll segir að gríðarmikil uppbygging sé fyrirsjáanleg á næstu árum og áratugum í innviðum sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu. Eitt af þeim verkefnum sem haldast í hendur við þessa fólksfjölgun eru umhverfis- og sorphirðumál. Bygging gas- og jarðgerðarstöðvar Sorpu í Álfsnesi er eitt stærsta skrefið sem tekið hefur verið í umhverfismálum á höfuðborgarsvæðinu og nú eru í gangi viðræður fjögurra sorpsamlaga á Suðvesturlandi um aukið samstarf og verkaskiptingu.

Í síðustu viku var lokið við að skipuleggja legu borgarlínunnar inni í svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins. „Samgöngumálin verða klárlega eitt af stóru verkefnunum á komandi kjörtímabili,“ segir Páll. „Allar helstu stofnæðar á höfuðborgarsvæðinu, m.a. Miklabraut, Hafnarfjarðarvegur, og Reykjanesbraut eru á forræði Vegagerðarinnar. Í fyrra óskuðu sveitarfélögin eftir aðkomu ríkisins að borgarlínunni og niðurstaðan varð að ákveðið var að útvíkka samstarfið við Vegagerðina þannig að þörf fyrir samgöngumannvirki í tengslum við borgarlínu var tekin með í reikninginn.“

Sorpa, slökkviliðið og Strætó

Hann leggur áherslu á að ekki muni allur umferðarvandi leysast með tilkomu borgarlínu. Áfram sé nauðsynlegt að styrkja stóru stofnbrautirnar til að tryggja betra flæði umferðar. „Ef við ætlum að halda sjó í ástandi og afkastagetu samgöngumannvirkja, þá þarf að ráðast í verkefni upp á um 80 milljarða. Um það bil helmingur af því snýr að fyrri áfanga borgarlínu. Miðað við þær tölur sem liggja fyrir í núverandi samgönguáætlun þarf að bæta verulega úr.“ Spurður hvort hann sjái fyrir sér að fjármagn fáist til þessara framkvæmda segir Páll það með öllu óljóst en samkvæmt fjármálaáætlun standi til í ár að taka upp viðræður við sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu um þessar framkvæmdir.

Meðal sameiginlegra verkefna sveitarfélaganna sex á höfuðborgarsvæðinu er rekstur þriggja byggðasamlaga sem eru Sorpa, Slökkvilið höfuðborgarsvæðisins og Strætó. Í gegnum þessi þrjú samlög fara um 10 milljarðar á ári hverju, þar af helmingur í Strætó. „Eitt af stóru verkefnunum okkar er að ákveða hvernig við ætlum að halda utan um þessi samlög. Við þurfum að staldra við og ákveða hvort þetta rekstrarform sé besta mögulega leiðin til að veita þessa þjónustu,“ segir Páll.

Þjónusta Sorpu og slökkviliðsins er hluti af lögbundinni þjónustu sveitarfélaganna. Almenningssamgöngur eru aftur á móti valkvæð þjónusta. Eitt af þeim verkefnum sem Strætó sinnir fyrir sveitarfélögin er samrekstur þeirra á ferðaþjónustu fyrir fatlað fólk. Í vikunni fengu sveitarfélögin senda stöðugreiningu á þessari starfsemi og þurfa þau að hafa tekið afstöðu í haust til þess hvort þetta fyrirkomulag verði viðhaft áfram. „Þetta verkefni hefur að mestu leyti gengið vel, en því miður virðist það nánast óhjákvæmilegt að upp komi hnökrar,“ segir Páll. „En núna er það okkar að sinna þessu verkefni eins vel og okkur er unnt.“

Þegar Páll er spurður hverjar séu stærstu áskoranirnar sem sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu standi frammi fyrir segir hann að þær felist ekki síst í að tryggja samkeppnishæfi svæðisins. „Að við séum samkeppnishæf við útlönd þannig að okkur haldist á fólki. Að svæðið sé á hverjum tíma það aðlaðandi, að fólk sjái hér tækifæri og hafi löngun og vilja til að vera hér áfram þannig að við missum ekki fólk með menntun og þekkingu úr landi.“

Milljarðar gætu sparast

Að sögn Páls væri hvergi á landinu jafn mikill fjárhagslegur ávinningur af auknu samstarfi og jafnvel sameiningu sveitarfélaga og á höfuðborgarsvæðinu. „Við létum reikna út hver hagræðingin yrði ef öll sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu yrðu að einu. Það væru um 10 milljarðar á ári ef öll sveitarfélögin næðu að reka sig á meðalkostnaði á hvern íbúa. Það væri líklega óraunhæft að ætla sér að ná þessum sparnaði en þó það væri ekki nema 20-30% af því væri vissulega eftir verulegu að slægjast,“ segir Páll. Er einhver umræða um sameiningu sveitarfélaga á svæðinu? „Nei, svo virðist ekki vera. Skilningur á auknu samstarfi er vaxandi, en það er engum greiði gerður með því að þvinga það fram.“

Kosið verður til sveitarstjórna eftir sléttar tvær vikur. Hvernig er staða sveitarfélaganna á höfuðborgarsvæðinu núna, miðað við fyrir fjórum árum? „Við erum komin út úr táradalnum. Fjárhagsstaða sveitarfélaganna er heilt yfir góð, þau hafa styrk og stöðu til þess að takast á við sín viðfangsefni og að mínu mati geta sveitarfélögin gengið nokkuð upprétt inn í komandi kosningar. Ég hafði nokkrar áhyggjur eftir síðustu kosningar, að þá myndu sveitarstjórnarmenn gleyma sér í gleðinni yfir því að áhrif hrunsins væru orðin minni. En ég fæ ekki betur séð en að sveitarfélögunum hafi í grunninn verið vel stýrt. Það verður að hafa í huga að þau eru að framleiða velferð og eftirspurnin er óseðjandi.“