Fyrir 40 árum var þögnin rofin á íslenska hálendinu og friðurinn úti.
Þá skárust leiðir mínar og tengdaföður míns. Eftir það varð heimurinn
aldrei samur.
Ég hafði í sumarleyfum á menntaskólaárunum starfað hjá Landsvirkjun
sem aðstoðarmaður Aksels Piihl við landmælingar á efra
Þjórsársvæðinu, við Sigöldu og Þórisvatn, einn af "drengene mine"
eins og hann kallaði okkur svo hlýlega. Verkefni okkar tengdust
kortagerð og staðsetningum á borholum, þegar lítill en góður hópur
manna frá Landsvirkjun og Orkustofnun vann hörðum höndum við könnun á
ýmsum virkjunarmöguleikum og aflaði gagna til að gera útboð
framkvæmda möguleg.
Þegar snjóa leysti vorið 1970 voru reistar miklar vinnubúðir vestan
við Vatnsfell við suðurenda Þórisvatns. Svæðið fylltist af stórtækum
vinnuvélum, jarðýtum, ámoksturstækjum og gríðarstórum
Kochums-trukkum. Margir tugir karla og kvenna unnu á tvískiptum
vöktum allan sólarhringinn. Undir merkum Ístaks skyldi grafinn
skurður úr Þórisvatni niður í Tungnaá austan Sigöldu. Fyrir hópnum
fór liðlega fertugur verkfræðingur með mikilfenglegt yfirvaraskegg
sem rúllaðist upp á endunum. Hann keyrði um á drapplitaðri
fólksvagen-bjöllu - allir aðrir voru á Land Rover eða Rússajeppum.
Einar Sigurðsson var engum líkur.
Fljótlega sá ég líka að það var ekki bara að hinu ytra sem Einar skar
sig frá öðrum. Hæfileiki hans til að tala við alls konar fólk var
einstakur, hvort heldur voru aðrir verkfræðingar eða tæknifræðingar,
verkamenn, gamalreyndir mælingamenn eða menntaskólastrákar í
sumarvinnu. Hann talaði næstum því eigið mál við hvern og einn. Það
var sem hann stillti sig inn á bylgjulengd hvers og eins, og allir
voru metnir að verðleikum. Einar komst inn í hjarta sérhvers manns.
Það má líka vera til marks um skilning hans á mikilvægi allra
einstaklinga að í vinnubúðunum við Vatnsfell var aldrei neinn
sérstakur yfirmannamatsalur, gagnstætt því sem verið hafði í Búrfelli
nokkrum árum áður, eða var við Þórisós við norðurenda vatnsins þar
sem annað verktakafyrirtæki annaðist framkvæmdirnar.
Stundum talaði hann líka í gátum. Mér er minnisstætt eitt tilvik
þegar við skyldum mæla í Sigöldugljúfri þar sem enginn komst að nema
fuglinn fljúgandi. Í vandræðum okkar kom Einar með tillögu: Fáið
ykkur hrafn og biðjið hann um að fljúga niður í gljúfrið og setjast
þar á einhverja nibbu. Miðið á hann með mælitækinu og lesið af
hornið. Biðjið síðan hrafninn um að flytja sig á næstu nibbu, og svo
koll af kolli þar til þið hafið allar tölur sem þarf. Með þetta góða
ráð Einars í farteskinu leystum við verkefnið, jafnvel þótt það væru
engir hrafnar neins staðar nálægt.
Tveimur árum síðar réðst ég sem mælingamaður til Ístaks í verkefni
sem fólst í því að gera jarðgöng undir Oddsskarð milli Reyðarfjarðar
og Norðfjarðar í u.þ.b. 600 metra hæð. Einar stjórnaði
gangnagerðinni, en verkefnið var miklu umfangsminna og vinnuhópurinn
þar af leiðandi miklu fámennari en verið hafði í Vatnsfelli. Ég var
þannig miklu nær Einar en fyrrum. Ég hafði líka kynnst dóttur hans
svo hann var ekki bara yfirmaður minn. Þetta sumar þroskaðist ég
meira en nokkru sinni fyrr. Einar kenndi mér margt, kenndi mér að
taka ákvarðanir og efldi sjálfstraust mitt. Og ég kynntist
honum nánar og fann hvílíkt gull af manni hann var.
Hann náði líka ótrúlega góðu sambandi við verkamennina, öndvegismenn
sem unnið höfðu margvísleg störf til lands og sjávar. Nokkrir þeirra
voru reyndar fordómafullir, og skáru sig kannski ekki úr að því
leyti. Ég veit satt að segja ekki hvort var verra: að vera
verkfræðingur eða vera að sunnan. Að vera verkfræðingur að sunnan var
þó sýnu verst. Því áliti gerbreytti Einar.
Einhverju sinni í hádegismatartímanum setti Einar teskeið í
kaffibollann, tók fyrir annað augað og sló svo í teskeiðina frá hlið
með fingurgómum hinnar handarinnar. Þeim fordómafyllstu fannst þetta
ekki merkilegt. Hver gæti ekki gert þetta? Einn prófaði - og hitti
ekki! Aðrir reyndu líka og fæstum tókst. Hvað var að gerast? Allt í
einu voru allir komnir með teskeið í bollann og reyndu að slá í hana
frá hlið með annað augað byrgt. Fyrir flesta var það algerlega nýtt
að fræðast um að fjarlægðarskyn byggist á sjón á báðum augum. Og til
marks um áhrifin af þessari litlu kennslustund hef ég það þegar Einar
lét af verkstjórninni um haustið og fór aftur til Reykjavíkur með
fjölskylduna. Þá kom einn sá sem fyrrum var fordómafyllstur gagnvart
verkfræðingnum að sunnan, bankaði uppá hjá Einari og færði honum
vodkaflösku að gjöf. Einar hafði komist gegnum skrápinn inn í hjarta
þessa manns.
Líklega hafði það þó mest áhrif á mig sumarið í Oddsskarði að
uppgötva áhuga Einars á sögu lands og þjóðar, einkum á þessu svæði
kringum Oddsskarð og um miðbik Austfjarða. Hann dró fram bækur, las
sig til, og á sunnudögum var farið í ferðir til að sjá og upplifa
allt sem sérstakt var. Silfurbergsnáman austan Eskifjarðar og
geislasteinarnir við Djúpavog eru bara tvö dæmi úr jarðfræðinni, en
Einar hafði gríðarmikinn áhuga á jarðfræði. Ég hygg að þekking hans
hafi ekki verið minni en hjá háskólamenntuðum jarðfræðingi. Enda
skipti jarðfræðin öllu máli þegar um jarðvegsframkvæmdir var að ræða,
það sem var sérsvið Einars. Söguslóðir voru líka heimsóttar og
skoðaðar "franskar" minjar í Reyðarfirði og Fáskrúðsfirði. Ekki var
það þó bara landið og sagan sem heillaði: Í sunnudagsferðunum var
veiðistöngin jafnan með og rennt fyrir silung eða sjóbirting, hvort
heldur var í Vöðlavík eða Mjóafirði.
Fyrir mig var mikilvægt að upplifa hversu mikill húmanisti Einar
var. Hann las mikið og tileinkaði sér það sem hann las. Hann hafði
líka næmt brageyra og kunni fjöldann allan af lausavísum, enda
fjarskyldur ættingi Stephans G. Stephanssonar. Ekki orti þó Einar
neitt nema eitthvað smálegt, græskulegt mest til gamans, sem sumpart
minnti á kveðskap Þórbergs Þórðarsonar þar sem hinu ytra formi
bragarháttarins var fylgt til hins ýtrasta en innihaldið var
hinsvegar bull. Einungis ein ferskeytla náði að komast á prent:
"Maðkurinn lá í mysunni, miður sín af elli ... " Botninn geta menn
lesið í Tummu kukku, söngbók Mímis, félags íslenskustúdenta.
Um miðbik og á síðari hluta 8. áratugarins drógust verklegar
framkvæmdir saman á Íslandi. Einar fékk verkefni í Godthååb (Nuuk)
á Grænlandi gegnum systurfyrirtæki Ístaks í Danmörku, Pihl &
sön. Fyrsta sumarið var byggð stórskipabryggja, næstu tvö sumrin var
það flugbraut. Flugbrautin var gríðarstórt jarðvinnuverkefni.
Sprengja þurfti mörg klapparholt og fylla í djúpar dældir. Í dag
lítur þetta allt út eins og hafnarkanturinn og flugbrautin hafi
alltaf verið þarna.
Í framhaldi af Grænlandsverkefnunum tengdist Einar meir og meir
stórum verkefnum sem Pihl & sön voru með um allan heim, einkum
þróunarhjálparverkefnum sem danska ríkið styrkti gegnum DANIDA.
Þannig voru tengdaforeldrar mínir um lengri eða skemmri tíð í
m.a. Jemen á Arabíuskaganum og síðar í Tanzaníu í austur Afríku. Auk
þessa vann Einar við útreikninga tilboða sem Pihl & sön gerðu.
Oftar en ekki áttu þeir lægsta boð, og fengu þannig verkið, þótt það
yrðu síðan aðrir verkfræðingar sem stjórnuðu verkinu þegar til
kastanna kom.
Öll þessi verk sem Einar vann fyrir Pihl & sön urðu til þess að
þau hjónin dvöldust meira erlendis en á Íslandi. Fyrr en varði var
það bara um jól og nýjár sem þau komu heim. Það hlaut því að koma að
því að þau flyttu heimili sitt til Danmerkur. Í u.þ.b. aldarfjórðung
áttu þau heima í Lyngby norðan Kaupmannahafnar, í
Granparken, ákaflega fallegum stað nálægt Brede. Þangað heimsóttum
við þau, fyrst frá Íslandi, en eftir að við fluttumst til Lundar í
Svíþjóð fjölgaði ferðunum yfir Eyrarsund mjög. Það tók 3-4 tíma frá
dyrum til dyra áður en Eyrarsundsbrúin komst í gagnið fyrir 10 árum.
Einar og Ranka komu líka oft yfir til okkar. Þetta skipti miklu máli.
Börnin okkar höfðu þannig afa og ömmu innan seilingar öll
uppvaxtarárin. Engin jól héldum við án afa og ömmu, hvort heldur var
í Svíþjóð eða Danmörku.
Það eru margar góðar minningar sem koma upp í hugann, bæði úr
Granparken eða Jordabalksvägen í Lundi. Oftast vorum við öll saman
fjölskyldan, en við "gömlu" fórum líka nokkrum sinnum fjögur saman í
langar helgarferðir, t.d. til Wismar og Hamborgar í Þýskalandi, út á
Borgundarhólm og með bát út í Christiansö, út á Jótlandsskaga, upp
í Värmland í Svíþjóð, út á Öland og til Norrköping, svo nokkuð sé
nefnt. Um margt mjög ólíkar ferðir, allar mjög skemmtilegar og
eftirminnilegar.
---
Við Vatnsfell er framkvæmdunum löngu lokið og vélagnýrinn
þagnaður. Sporin eftir sjálfar framkvæmdirnar eru horfin. Eftir
stendur vatnsmiðlunin sem lítur út eins og hún hafi alltaf verið
þarna og hefur með svo mörgum öðrum verklegum framkvæmdum gert Ísland
að betra landi að búa í og Íslendingum lífið auðveldara.
Nú er rödd Einars þögnuð og augu hans lokuð. Verkin standa, og
minningar okkar sem kynntumst honum best munu lifa með okkur um
ókomin ár. Það hefur alltaf verið gott að hugsa til hans og svo mun
alltaf verða.
Ég er þakklátur fyrir að hafa kynnst Einari Sigurðssyni. Betri mann
get ég ekki hugsað mér.