Erlend samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði

Fyrir ári fór fram rannsókn á máli Jóns Hreggviðssonar, þar sem Jón var spurður um kaup hans á banka. Það var Arnas Arnæus sem spurði. Eftirfarandi var skráð:

„Ég heyri sagt að þú hafir keypt banka Jón Hreggviðsson, sagði Arnas Arnæus. Er það rétt?“ Jón Hreggviðsson hófst í sæti sínu og ansaði:

„Hef ég keypt banka eða hef ég ekki keypt banka? Hver hefur keypt banka og hver hefur ekki keypt banka? Hvenær kaupir maður banka og hvenær kaupir maður ekki banka? Fari í helvíti sem ég keypti banka. Og þó.“

Jóni Hreggviðssyni fannst í raun að hann hefði aldrei keypt banka. Það hafa engar vísbendingar fundist um að Jón Hreggviðsson hafi keypt banka. Nú stígur Lögmaður Eydalín fram og telur sig hafa vísbendingar um meint kaup Jóns Hreggviðssonar á banka, að ekki hafi verið sem sýndist.

Það var meginforsenda fyrir sölu Búnaðabanka Íslands hf. árið 2003 að með nýjum eiganda kæmi erlend samkeppni á íslenskan fjármálamarkað. Það varð brátt deginum ljósara að með sölu á hlut ríkisins kom ekki erlend samkeppni á íslenskan fjármálamarkað. Hinn 70 ára gamli og íhaldssami Búnaðarbanki rann inn í lítið verðbréfafyrirtæki sem hét Kaupþing hf. Þekkingu og reynslu starfsmanna Búnaðarbanka var fljótlega ýtt út úr hinu sameinaða fyrirtæki. Í stað reynslu komu nýfundnir snillingar. En eins og Jón sagði eitt sinn; vont var ranglæti gömlu mannanna en verra var þó réttlæti nýju snillinganna. Í höndum hinna nýju snillinga fór heilt fjármálakerfi lóðrétt í gjaldþrot. Vissulega er erfitt að vera manneskja, sérstaklega þó bankastjóri. Sannir listamenn og bankastjórar vanda smáatriðin; allt hitt gerir sig sjálft.

Áleitin spurning um íslenskan fjármálamarkað

Sá er heldur hér á penna hefur um langt árabil velt fyrir sér hví erlendir bankar hafa ekki sett upp dótturfyrirtæki eða útibú á Íslandi. Í um það bil 40 ár hefur þessi spurning leitað á höfund. Og höfundur hefur spurt erlenda bankamenn þessarar spurningar. Ástæða þess að spurt er er sú að innlendir neytendur hafa óskað eftir svipuðum kjörum á lán sín og erlendir neytendur. Á það sérstaklega við um lán til kaupa á þaki yfir höfuðið. Sérstaklega hefur verið kvartað undan svokallaðri „verðtryggingu“, sem gerir ekki annað en að jafna greiðslubyrði lántaka á lánstíma þegar verðbólga er óhófleg, eins og í íslenskum reynsluheimi.

Hafa ýmsar hetjur komið fram og mælt stórt. En það er misskilningur að hetjuskapur eigi nokkuð skylt við þann málstað sem barist er fyrir.

Það sem helst er leitað eftir er lágir vextir, en forsendur lágra vaxta er lítil verðbólga, stöðugleiki í efnahagsmálum og lítill vaxtamunur, en vaxtamunur í lánastofnunum endurspeglar hagkvæmni í rekstri þeirra, það sem viðskiptamenn banka þurfa að greiða fyrir miðlun fjármagns.

Svör erlendra banka

Það er alltaf fróðlegt að ræða við erlenda bankamenn. Fyrstu alvöru samtöl þess er hér ritar við erlenda bankamenn voru fyrir 36 árum. Það voru fulltrúar Hambros Bank. Hambros var traustur bakhjarl Íslands í áratugi og hélt Íslandi í sambandi við umheiminn frá 1920 til vorra daga. Íslenskir bankastjórar voru í miklu og góðu sambandi við bankastjóra Hambros Bank en á meðan bankastjórarnir ræddu saman sat íslenski fjármálaráðherrann frammi á gangi og beið átekta um málaleitan.

Svör erlendra bankamanna um Íslandsviðskipti hafa ávallt verið á einn veg. Erlendir bankar hafa þau viðskipti sem þeir óska eftir og telja sig hafa ábata af. Vissulega hafa bankamennirnir bent á að viðskipti með íslenska krónu mengi aðeins reikning bankans.

Erlendir bankar velja sér trausta og stóra viðskiptavini, hvort heldur sem um er að ræða lántaka eða lánveitendur. Á Íslandi eru til traustir viðskiptamenn, skilamenn.

Hvað segja ársskýrslur um vexti?

Það má lesa ársskýrslur margra íslenskra fyrirtækja og skoða lán og kjör á lánum. Eitt er það fyrirtæki sem hefur leitað á erlenda fjármálamarkaði án þess að hafa meginhluta tekna sinna í erlendri mynt. Það er Orkuveita Reykjavíkur. Orkuveitan er með traustan viðskiptamannahóp þó að ekki sé hópurinn erlendur. Orkuveitan skuldaði í vaxtaberandi skuldum 165,6 milljarða í árslok 2015. Af þeim skuldum voru 121,5 milljarðar í erlendum lánum. Meðalvextir þeirra lána voru 0,97% í árslok 2015, að viðbættum gengisbreytingum. Lokagjalddagar þessara lána eru á árunum 2025-2038. Innlend lán, „verðtryggð“ og „óverðtryggð“, hvað sem það nú þýðir, voru samtals 44,1 milljarður. Meðalvextir þeirra lána voru 5,71% að meðtöldum verðbótum.

Í samanburði á þessum lánum þarf að bera saman innlenda verðbólgu og erlenda gengisáhættu og vaxtaáhættu. Það kann að vera að gengisáhættan sé sveiflukenndari en innlendar verðlagsbreytingar. Um framtíðina er lítið hægt að segja en það er hægt að horfa til baka og reikna út ávöxtun innlendra og erlendra lána; það er að reikna „ávöxtun“ hvers láns miðað við að það verði greitt upp í dag.

Fróður maður hefur sagt mér að erlent lán frá aðeins einu lántökuári, þ.e. frá 2000, til þessa árs sé óhagstæðara en innlent lán á innlendum kjörum yfir mismunandi lánstíma.

Gjaldeyrishöft og ógn

Innlendur fjármálamarkaður hefur verið verndaður frá erlendri samkeppni, ef frá eru taldar lántökur stærri og betur megandi fyrirtækja. Með beinum erlendum lántökum koma fyrirtæki sér undan 0,376% skatti á fjármálafyrirtæki, en sá skattur var samþykktur í hópefli þingmanna með atkvæðum 57 gegn 1. Á sama veg koma neytendur, sem eiga milliliðalaus viðskipti við lífeyrissjóði, sér undan sama skatti. Það er ekki náttúrulögmál að taka lán hjá banka.

Gjaldeyrishöft verða afnumin, hugsanlega í áföngum, enda frjálst flæði fjármagns einn hluti og forsenda EES-samnings. Þá á almenningur kost á að velja sér viðskiptabanka utanlands. Það er ekkert náttúrulögmál að viðskiptabankinn þurfi að vera í heimagarðinum. Ekki verður séð að íslenskar fjármálastofnanir né heldur meginhluti þeirra þingmanna sem nú sitja á Alþingi með greinarhöfundi hafi áhyggjur af þessum nálæga veruleika. Á Alþingi koma enn fram þau viðhorf að innlán njóti helst til of mikillar verndar.

Að ekki sé talað um að ákvæði neyðarlaga um forgang innlána í kröfuröð hafi verið of vegleg fyrir innistæðueigendur. Kannski byrjar maðurinn fyrst að vera til þegar búið er að taka allt af honum.