Yfir eða gegnum Bröttubrekku

HINN 25. janúar sl. birtist í Morgunblaðinu grein eftir Guðjón Jónsson, fyrrverandi kennara, þar sem hann hvetur til jarðgangagerðar um Bröttubrekku. Þökk sé Guðjóni fyrir þessa ágætu hugvekju, því rétt er hjá honum að ótrúleg þögn hefur ríkt um vegabætur á þessum fjallvegi, svo oft sem hann hefur verið illvígur farartálmi á vetrum um langa tíð.

Ástæðuna fyrir þessari þögn má sjálfsagt rekja til þess að allur almenningur sem þetta verkefni gæti snert hefur til skamms tíma ekki haft um það nægar upplýsingar, hvorki um stærð þess né kostnað. Jarðgangagerð og áhrif hennar hafa heldur ekki verið svo ofarlega í hugum okkar Íslendinga fyrr en við fórum að aka Hvalfjarðargöngin. Þá frábæru framkvæmd einkaframtaksins lofa nú allir sem vert er, auk þess sem ætla má að hún hafi bætt nokkuð framtíðarsýn hjá ráðamönnum í samgöngumálum almennt.

Jarðgangaáætlun

Fyrir u.þ.b. tveimur árum var samþykkt þingsályktun á Alþingi varðandi áætlun um jarðgangagerð á landinu öllu. Að sjálfsögðu var Vegagerðinni falið þetta verkefni en hún sendi svo frá sér í byrjun síðasta árs mjög ýtarlega og greinargóða áætlanagerð og tillögur. Þingsályktunin felur í sér ákveðin fyrirmæli, m.a. að forgangsraða verkefnum og að sérstaklega skuli horft til þeirra framkvæmda (þ.e. jarðganga) sem rjúfa vetrareinangrun, koma í stað kostnaðarsamrar vegagerðar o.s.frv.

Í skýrslu Vegagerðarinnar gefur að líta yfirlitsáætlun um hugsanleg jarðgöng á 24 stöðum á landinu, lýsingu á hverju verkefni fyrir sig, svo og röðun verkefna í tvo aðalflokka, þ.e. forgangsverkefni og síðari tíma verkefni. Í forgang eru sett þrjú stór verkefni (jarðgöng) sem áætlað er að geti kostað samtals 10-11 milljarða. Ekki skal þessi forgangsröðun gerð að umtalsefni hér þótt vitað sé að um hana eru mjög skiptar skoðanir og þá sérstaklega eitt verkefni af þessum þremur. Síðari tíma mál eru svo öll hin verkefnin, 21 að tölu, og er þeim ekki forgangsraðað. Aðeins eitt verkefni er áætlað undir einum milljarði í kostnaði, þ.e. Almannaskarð. Í næstneðsta sæti kemur svo Brattabrekka með 1,3 milljarð króna, og þá vaknar gamalkunn spurning, sem oft heyrist hjá hinum fjölmörgu sem þurfa að fara þessa leið á vetrum: Hvernig er Brekkan?

Uppbygging vegar

Vegagerðin segir í skýrslu sinni: "Vegurinn um Bröttubrekku er brattur og krappur og vetrarþjónusta er erfið. því hefur á undanförnum árum verið litið á mismunandi valkosti til að tryggja góðar heilsárssamgöngur, þar á meðal jarðgöng." Gert er ráð fyrir að byggja upp veginn yfir Bröttubrekku á næstu árum. Áætlað er að það kosti 490 milljónir en jarðgöng, sem áætlað er að kosti 1.250 milljónir, verði látin bíða, en gætu komið til skoðunar eftir 30 ár eða svo! Þetta er ömurleg framtíðarsýn. Auðvitað á að sleppa þessari vegagerð og setja göngin í forgang og hvers vegna? Vegurinn leysir aldrei vandann sem göngin leysa. Það snjóar á nýjan veg eins og gamlan og það er hálka á nýjum vegi eins og þeim gamla. Vegurinn verður líka alltaf hættulegur og það er einmitt oft þess vegna sem menn fara ekki þessa leið á vetrum.

Það er afar óhyggilegt að kasta allt að 500 milljónum í vegagerð þegar um er að ræða jarðgöng af þeirri verklegu og fjárhagslegu stærðargráðu sem hér blasir við, vegagerð sem nýtist svo ekkert þegar göng yrðu óhjákvæmilega gerð. Þessu til stuðnings vísast til þingsályktunar Alþingis sem í upphafi var getið, en þar segir m.a. að sérstaklega skuli horft til þeirra jarðganga er komi í stað kostnaðarsamra vegaframkvæmda. Verður ekki séð annað en að jarðgangaverkefnið falli alveg inn í þær fyrirætlanir sem gefnar eru til kynna í tillögunni.

Tengslin milli landshluta

Rétt er að minna á að Vesturland, Vestfirðir og Norðvesturland verða runnin saman í eitt kjördæmi við næstu alþingiskosningar en einmitt Vestfjarðakjördæmi og Norðurlandskjördæmi vestra eru þau landsvæði sem mest hafa orðið fyrir fólksfækkun á undanförnum árum. Gera má ráð fyrir að í hinu nýja sameinaða kjördæmi verði lagt kapp á að sameina sveitarfélög enn frekar eða auka verulega samvinnu þeirra á ýmsum sviðum. Það kallar á öruggt vegakerfi.

Sumir halda því fram að jarðgöng um Bröttubrekku myndu aðeins nýtast Dalabyggð og að þar sé ekki fjölmenn byggð sem réttlæti slíka framkvæmd. Þetta er auðvitað alrangt og lýsir mikilli þröngsýni. Leiðin um Bröttubrekku er alfaraleið og aðalbraut milli Vestfjarðasvæðisins og suðvesturhornsins þar sem öll stjórnsýslan og þjónustan er. Jarðgöng myndu auk þess opna greiðfæra leið allt árið til miklu stærra landsvæðis. Er hér átt við leiðina til Norðvesturlands um Laxárdalsheiði sem nánast aldrei er ófær vegna snjóa. Þessi leið yrði líka kjörin vetrarleið til Norðurlandsins alls þegar Holtavörðuheiðin væri illfær vegna hálku og vonskuveðurs, sem er æði oft.

Umferð um Vesturland til Vestfjarða um Bröttubrekku hefur aukist verulega með tilkomu Hvalfjarðarganga og Gilsfjarðarbrúar, sem hvorttveggja eru varanlegar samgöngubætur til allrar framtíðar. Það er því vanhugsað og mikil afturhaldssemi ef leiðina yfir Bröttubrekku, þann hvimleiða farartálma á þessari leið, á svo að bæta með bráðabirgðaaðgerð sem kostar u.þ.b. 40% af áætluðum kostnaði við jarðgöng og leysir ekki vandann nema að einhverju leyti.

Forgangsröðun jarðganga

Vegagerðin virðist hafa það að markmiði, við forgangsröðun jarðganga, að sporna gegn frekari fólksfækkun á landsbyggðinni með því að leggja megináherslu á stóra byggðakjarna sem eru það stórir að þeir geti haldið uppi fjölbreyttu atvinnu-, mennta- og menningarlífi. Ekki skal því haldið fram að þetta viðhorf sé óskynsamlegt en á það bent að í hinum smærri og dreifðari byggðakjörnum, sem ekki er svo auðvelt að sameina, svo og í sveitum landsins, býr líka fólk sem á sama rétt á að fá brot af velferðarkökunni og lifa menningarlífi eins og þeir sem búa í þéttbýli. Þess vegna væri ekki ósanngjarnt að eitt hinna smæstu jarðgangaverkefna eins og göng um Bröttubrekku, sem snertir dreifða byggð á stóru landsvæði, væri sett í forgangsröðina með hinum þremur stóru verkefnunum sem áður er getið. Í raun og veru er hér um sanngirnis- og jafnréttismál að ræða og ekki ætlast til að aðrar framkvæmdir víki fyrir því.

Hvað segja þingmenn Vestfjarða og Vesturlands um þetta mál, með sjálfan samgönguráðherrann innanborðs? Það er ekki mikið um atkvæði á Bröttubrekku en þingmenn þessara kjördæma gætu kannski tapað atkvæðum ef þeir þegja þunnu hljóði við því að fresta gangagerð í 30 ár eða meira.

Lokaorð

Sé stjórnvöldum einhver alvara að sporna gegn óhagstæðri byggðaþróun með ýmsum ráðum, þá er hér eitt tiltölulega lítið verkefni sem fellur vel að þeim áformum. Það skiptir ekki sköpum fjárhagslega fyrir ríkissjóð en hefði fjölþætta þýðingu fyrir stórt landsvæði.

Hér þarf aðeins að láta skynsemina ráða með framtíðarsýn að leiðarljósi. Við skulum því hafna veginum yfir Brekkuna en bora gatið í gegnum hana og vera snöggir að því.