Geta bragðlaukarnir lært?

Ég er búin að ganga með þessa hugmynd í maganum í tíu ár,“ segir dr. Anna Sigríður Ólafsdóttir, prófessor í næringarfræði, um doktorsverkefni í heilsueflingu sem Sigrún Þorsteinsdóttir vinnur nú að undir hennar handleiðslu um matvendni bara og lausnir við þeim vanda. Hluti af rannsókninni er að fá foreldra til að taka þátt í sérstökum námskeiðum með matvöndum börnum sínum til að þjálfa bragðlaukana.

„Þegar ég talaði um næringu barna á fyrirlestrum og í hópum fékk ég nær alltaf spurninguna: Hvað á ég að gera við matvanda barnið? Það var augljós þörf á að svara þessu. Annars vegar að athuga hvort það skipti einhverju máli að barnið væri matvant og hins vegar athuga hvort það væri eitthvað hægt að gera við því,“ segir Anna Sigga, en leitast er við því að svara hvorutveggja í rannsókninni.

„Ein ástæða matvendni er nýfælni, sem er algeng, sem þýðir að þú forðast hið óþekkta. Svo er það í eðli okkar að borða allt sem er sætt. Móðurmjólkin er sæt. Beiska bragðið og annað bragð þarf að læra. Mjög mörg börn eru matvönd á aldrinum tveggja til sex ára en svo eiga þau að vaxa upp úr því. En við þekkjum að það gerist ekki alltaf. Og þá er gott að finna út hverjar ástæðurnar eru.“

Máltíðum getur fylgt kvíði

Fyrsti hluti rannsóknarinnar er að fá foreldra til að svara spurningalista um matarvenjur barna sinna. „Við höfum sérstaklega áhuga á að skoða eðli matvendni og hvort eða hversu mikil áhrif hún hafi á fæðuvalið. Það er heldur ekki endilega allt matvendni sem foreldrar myndu flokka á þann veg. Við viljum átta okkur á hvort upplifunin sé eins á meðal barna almennt og hjá börnum með taugaþroskaraskanir, eins og einhverfu og ADHD sem við skoðum sérstaklega,“ segir Anna Sigga. „Það er mjög þekkt hjá einhverfum að takmarkanir í fæðuvali séu miklar og vaxi alls ekki af einstaklingunum og háir þeim þá líka félagslega, því matur er svo stór hluti af lífi okkar. Máltíðum getur fylgt kvíði ef erfiðleikar eru í samskiptum í kringum þær. Þarna kemur Sigrún sterk inn.“

Sigrún Þorsteinsdóttir er barnasálfræðingur að mennt og doktorsnemi í heilsueflingu. Báðar hafa þær reynslu af bragðlaukaþjálfun barna í gegnum störf sín fyrir offituteymi Barnaspítala Hringsins.

„Við höfum prófað bragðlaukaþjálfun á hópanámskeiðum þar og það hefur verið ótrúlega skemmtilegt. Krakkarnir hafa sagt að þau ætli alls ekki að borða salatið, en svo endar með því að það er slegist um það,“ segir Sigrún.

„Þetta snýst fyrst og fremst um vellíðan. Við viljum draga úr nýfælni og kvíða tengdum mat og gerum það með bragðlaukaþjálfun, sem er alhliða skynþjálfun. Þetta snýst því líka um að snerta, þefa, horfa og hlusta á matinn. Bragðið sjálft er oft bara brot af upplifuninni. Áferðarfælni er til dæmis mjög algeng. Við erum að vinna í að nálgast matvælin með öllum skynfærum,“ segir Anna Sigga.

„Það sem er líka svo skemmtilegt við þetta verkefni er þverfaglega nálgunin og við finnum fyrir miklum áhuga bæði úr heilbrigðis- og menntageiranum. Mér finnst áhugaverðast að skoða það sem snýr að vellíðan og kvíða í tengslum við máltíðir, og streituna sem getur myndast í kringum máltíðir ef börn vilja ekki allan mat. Við vitum að það er gríðarlega mikil streita við matborðið hjá mörgum fjölskyldum sem eiga barn með taugaþroskaraskanir,“ segir Sigrún. „Þetta getur endað með látum eða tárum.“

Leikið með matinn

Eftir að spurningalistar eru komnir í hús verður boðið upp á námskeið til þess að vinna með börnum og foreldrum þeirra. Fyrstu námskeiðin verða í haust og standa yfir allan næsta vetur en hvert námskeið er í sex vikur, einu sinni í viku.

Á námskeiðunum verður ekki einblínt á að smakka mat heldur er lögð áhersla á skynjun og eru leikir notaðir til að kynnast matnum betur.

Foreldrar sem svara spurningalistum geta sótt um að komast á námskeið með börn sín eða tekið eingöngu þátt í fyrsta hlutanum, þ.e. að svara spurningalista um eðli matvendni. Þær vonast að sjálfsögðu til að margir komi á námskeiðin en það skiptir ennfremur máli að sem flestir svari spurningalistum óháð því hvort þeir sæki námskeið eða ekki.

„Við reiknum með að fara með 240 fjölskyldur í gegnum námskeiðin, en forsenda þess að geta verið með er að svara spurningalistunum,“ segir Anna Sigga.

Bætt samskipti við matarborðið

Skiptir máli hvort barn er matvant?

„Það fer eftir hversu víðtæk matvendnin er. Barn sem borðar ekkert grænmeti og enga ávexti eða sleppir heilu fæðuflokkunum á á hættu að líða næringarskort. En líka er mikilvægt að vinna að því að bæta samskiptin við matarborðið og minnka streituna. Það er ekki hægt að sneiða hjá því að borða í lífinu. Matur hefur áhrif á félagslega, andlega og líkamlega heilsu. Við erum að tækla alla þessa þætti,“ segir Anna Sigga og útskýrir að matvendni hafi í raun ekkert endilega með fæðuuppeldið að gera. „Hún kemur upp í alls konar fjölskyldum.“

 Þeir sem vilja taka þátt í rannsókninni smelli hér.