Nikulás Guðmundsson

Þú áttir auð er aldrei brást,

þú áttir eld í hjarta,

sá auður þinn er heilög ást

til alls hins góða og bjarta.

Til meiri starfa guðs um geim

þú gengur ljóssins vegi.

Þitt hlutverk er að hjálpa þeim

er heilsa nýjum degi.

(Hrefna Tynes.)Takk fyrir allt, elsku afi.

Nikulás, tengdafaðir minn, var af þeirri kynslóð sem ólst upp við kröpp kjör þar sem allar vinnufærar hendur urðu að leggjast á eitt til að afla heimilinu tekna.

Hann lærði því ungur að taka til hendinni og leysa þau störf sem honum voru falin af kostgæfni og alúð.

Ungur réð hann sig sem sendisveinn til KRON, en ekki leið á löngu þar til hann var orðinn afgreiðslumaður og síðar verslunarstjóri lengst af í búsáhaldadeild. Hjá KRON starfaði hann í tæpa þrjá áratugi. Um miðjan aldur ákvað Nikulás að skipta um starfsvettvang og hóf að starfa við silfursmíði hjá Gull- og silfursmiðjunni Ernu. Þar nutu hæfileikar hans sín vel enda var hann handverksmaður hinn mesti og skipti þá ekki máli hvort heldur var á góðmálma eða tré. Hjá Gull- og silfursmiðjunni Ernu starfaði hann allt þar til hann lét af störfum fyrir aldurssakir 72 ára gamall.

Á yngri árum sínum varð Nikulás þess aðnjótandi að ferðast til útlanda, aðallega til Mið- og Austur-Evrópu. Er mér minnisstæð sú stund er hann sagði mér frá ferðalagi er hann fór til Þýskalands haustið 1945 en þá kom hann m.a. til Hamborgar. Var greinilegt að eyðileggingin er við blasti og þau bágindi sem fólk bjó við höfðu haft sterk og djúp áhrif á hann.

Eftir andlát föður síns hélt Nikulás heimili með móður sinni á Melhaga 16 þar sem hann hafði þá byggt sér íbúð. Síðar byggðu þau hjónin, Nikulás og Guðný, sér framtíðarheimili í Sólheimum 25. Var það þeim ákaflega kært og lögðu þau metnað sinn í að búa það sem hlýlegast. Bjó móðir Nikulásar þar einnig með fjölskyldunni, allt þar til hún lést.

Nikulás var maður hóvær og fáorður er kaus að láta lítið á berast. Hann var engu að síður góðhjartaður og greiðvikinn er vildi allra vanda leysa. Var umhyggja hans fyrir fjölskyldu sinni, jafnt systkinum sem öðrum einstök, einkum lét hann sig varða velferð barnabarnanna en með honum og ömmu sinni áttu þau margar samverustundir og má ljóst vera að Nikulás og Guðný hafa átt sinn þátt í uppeldi þeirra.

Er við hjónin hófum að byggja okkar heimili var ekki ónýtt að eiga að tengdaföður eins og Nikulás. Það voru ófáar stundirnar er hann vann með okkur við bygginguna og lagði á ráðin þar sem reynsla hans og þekking frá því hann hafði verðið í sömu sporum komu að góðu gagni. Eru þessar samverustundir okkar Nikulásar mér afar minnisstæðar, en þær voru mér mikill lífsreynsla sem ég er afar þakklátur fyrir.

Með þeim hjónum Guðnýju og Nikulási var einstakur kærleikur og samheldni. Bar hlýlegt heimili þeirra þess glöggt merki, enda stóð það ætíð öllum opið og bæri svo við að einhvern vantaði húsaskjól var ætíð pláss hjá þeim að finna. Fráfall Guðnýjar, fyrir tæpum sjö árum, var honum mikill missir og er ekki ofsagt að þá hafi bjartasti sólargeislinn í lífi hans slokknað. Bjó hann einn í íbúð sinni eftir það og kaus að dvelja mest heima við þar sem hann sinnti eigin hugðarefnum.

Ég kveð tengdaföður minn með virðingu og þakklæti. Það var mér mikið lán að fá að kynnast honum og fjölskyldu sinni var hann einstakur. Megi minning um góðan mann lifa að eilífu.

Móðir mín man fyrst eftir sér í Móakoti á Vatnsleysuströnd þar sem foreldrar hennar bjuggu um skeið. Á þessum harðbýla stað dró fjölskyldan fram lífið í kreppunni miklu. Guðmundur faðir hennar og Nikulás bróðir reru til fiskjar og skutu fugl. Móðir hennar, Filippía Ingibjörg, ræktaði kartöflur, rófur og rabarbara í garðinum framan við kotið. Túnið fóðraði eina kú sem sá börnunum fimm fyrir mjólk.

Nikulás, sem var 10 árum eldri en móðir mín, kynntist eflaust fremur lífshörkunni í Móakoti því hjá honum, líkt og foreldrum hans, runnu saman dagur og nótt í löngu striti. En yngstu börnin léku sér eins og kynslóðir íslenskra barna á undan þeim að leggjum við túnfótinn, hlupu um fjöruna og tíndu kuðunga og skeljar eða sátu uppi á bæjarskúrnum og nöguðu sólþurrkaða og vindblásna þorskhausa.

Strax á unglingsaldri var Nikulás orðinn sá orðlagði rósemismaður sem hann alla tíð var. Nú þegar dauðann ber að garði má leita huggunar í sögu af því hvernig hann var eitt sinn svikinn um feng sinn. Það var fyrir tæpum sjötíu árum þegar Nikulás bjargaði lífi systur sinnar og lagði um leið sjálfan sig í hættu.

Þegar móðir mín var á fimmta ári brölti hún upp í bátskrifli sem bundið var við staur í flæðarmálinu hjá Móakoti og leysti landfestar. Bátinn bar hratt frá landi og hún var of mikill óviti til að geta beitt árunum sem lágu á botninum. Hún settist því snöktandi niður í miðja kænuna, reyndi að hreyfa sig sem minnst og beið þess sem verða vildi. Nikulás heyrði í móður minni, kom hlaupandi og óð á svipstundu út í sjóinn á eftir henni enda þótt hann væri ósyndur eins og svo margir í þá daga. Kaldur sjórinn náði honum fljótt í mitti, upp á miðja bringu og loks stóð höfuðið eitt upp úr. Þó var litla systir hans enn utan seilingar og hann hlýtur að hafa vitað að næstu skref færðu hann allan undir. Ef honum hefði skrikað fótur á hálum steinunum hefði hann að öllum líkindum drukknað í fjörunni aðeins fáeina metra frá landi. Þegar Nikulás náði loks taki á stefni bátsins voru munnur og nef komin á kaf, en augun viku aldrei af móður minni. Ennþá man mamma einbeitinguna sem skein úr fölu andliti hans.

Nikulás reyndist móður minni ávallt raungóður og traustur. Hann sagði fátt og sýndi fremur mannkosti sína í verki. Mamma heimsótti Nikulás á spítalann tveimur dögum áður en hann lést. "Nú er ég að fara, Steina mín," sagði hann af sínu kunna jafnaðargeði. Hún sat við hlið hans og fór þegar hann sofnaði. Hún vissi fyrir víst að endalokanna væri ekki langt að bíða því Nikulás fór ekki með fleipur.

Nú þegar Ninni er allur verður mér hugsað til drengsins sem fremur hefði drukknað í fjörunni framan við kot foreldra sinna en láta litlu systur sína reka út á hið dimma haf.