Þrátt fyrir vinsældir fjallsins til útivistar og fagurt yfirbragð er Esjan krefjandi fjall. Í raun voldugur fjallgarður með fjölmörgum krefjandi gönguleiðum. Víða eru uppgönguleiðir hennar varðar með klettabelti. Hæst er Esjan 914 metrar og er því hæsta fjall í nágrenni Reykjavíkur. Vinsældir Esjunnar sem útivistarsvæðis hafa farið stöðugt vaxandi undanfarin ár. Það sést meðal annars vel í gestabókum Ferðafélags Íslands á Þverfellshorni og við Stein. Um leið hefur slysum í fjallinu fjölgað og Esjan er það fjall á landinu þar sem flest útivistarslys hafa orðið sl. ár. Því er rétt að hafa góðan búnað þegar gengið er á fjallið, ekki síst að vetrarlagi, og þarf þá allan búnað til vetrarfjallamennsku. Byrjendur í fjallamennsku ættu frekar að ganga á lægri fjöll en Esjuna, t.d. Úlfarsfell eða Mosfell.

Nafn Esjunnar hefur aldrei verið útskýrt svo með góðu móti sé. Fyrstu landnemarnir hafa líklega gefið fjallinu nafn. Esja er þekkt nafn í norsku máli. Samkvæmt landnámu var Örlygur gamli landnámsmaður á Kjalarnesi sá er fyrstur bjó á Esjubergi. Ekki er ólíklegt að hann hafi gefið fjallinu nafn eða þá Helgi Bjóla sem var fyrsti landnámsmaður á Kjalarnesi. Á landsnámstíð kom Esja kerling frá Írlandi og tók við búi af Örlygi landnámsmanni á Esjubergi , líkt og fram kemur í Kjalnesingasögu. Esja kerling var rík og afgerandi og lét til sín taka og ekki óeðlilegt að ætla að fjallið væri nefnt eftir henni.

Esjan virðist frá Reykjavík vera langur fjallgarður sem nær frá Hvalfirði að vestanverðu, austur að Skálafelli og drögum Mosfellsheiðar, um 17 km í beinni loftlínu. Hún er þó frekar fjallbálkur, margklofinn af djúpum dölum og myndar í raun mörg fjöll og marga hálsa sem liggja í allar áttir frá há-Esjunni. Há-Esjan rís í vestri með Kerhólakambi og endar í austri við Móskarðahnúk þar sem Svínaskarð klýfur fjalllendið frá Skálafelli. Há-Esjan er að ofan óreglulegt flatlendi, víðast hvar á bilinu 850-900 metrar yfir sjó. Áður var lengi talið að Hátindur, sem er 908 metra hár, væri hæsti tindur Esjunnar eins og nafn hans gefur óbeint til kynna en svo er ekki. Í mælingum hefur komið í ljós að Hábungan er hæsti tindur Esjunnar, 914 metrar.

Esjan er eftirsótt útivistarsvæði. mbl.is/Ómar Óskarsson

Gönguleiðir á Esju

Gaman er að ferðast um landið og þekkja það betur og betur bæði út frá örnefnum, gróðurfari og dýralífi og ekki síður sögu landsins og menningu. Esjan hefur það fram yfir mörg fjöll að hún hefur að geyma margar gönguleiðir. Margir þekkja reyndar kannski aðeins þær vinsælustu. Og sumir þekkja Esjuna Kjósarmegin nánast ekki neitt þrátt fyrir að þar liggi margar góðar gönguleiðir og rísi áhugaverðir tindar.

Skógræktarfélag Reykjavíkur hefur haft umsjón með Esjuhlíðum frá árinu 2000. Ferðafélag Íslands hafði áður lagt stíga í efri hluta fjallsins, byggt göngubrýr og sett keðjur og þrep í kletta á Þverfellshorni. FÍ hefur einnig í samstarfi við Landsbjörg sett upp fræðsluskilti með upplýsingum um öryggisatriði við upphaf gönguleiða á Þverfellshorn, Kerhólakamb og Móskarðahnúka. Skógræktarfélagið í samvinnu við hjólreiðafélög hefur nýlega byggt upp hjólaleið á svæðinu neðan við Gunnlaugsskarð.

Aðgengilegasta og mest skipulagða göngusvæðið í Esjunni er undirhlíðar hennar upp frá Mógilsá og á svæðinu milli Mógilsár og Kollafjarðarár þar sem liggja margir greiðfærir göngustígar. Þar hafa einnig nýlega verið byggðir upp hjólreiðastígar að frumkvæði Skógræktarfélagsins í samstarfi við hjólreiðafélög.

Frá bílastæðinu á Mógilsá er gengið á Þverfellshorn, vinsælustu gönguleið Esjunnar sem líklega gæti einnig borið titilinn vinsælasta gönguleið landsins. Þverfellshorn er vesturhluti Þverfells og endar það í hvössu horni vestast, upp af fjallsrana eða hálsi sem liggur milli giljadraga Mógilsár og Gljúfurdals. Að austanverðu nær Þverfellið að Gunnlaugsskarði sem er lægð í fjallinu á milli Kistufells og Þverfells.

Aðrar gönguleiðir á Esjuna eru á Kerhólakamb, upp Gunnlaugsskarð, á Kistufell, Hábungu og Hátind, um Laufskörð og á Móskarðahnúka. Þá eru ótaldir Dýjadalstindur og Þórnýjartindur, Trana og Skálatindur. Um Svínaskarð liggur gömul þjóðleið yfir í Kjósina. Kjósarmegin eru nokkrir misstórir dalir sem kljúfa fjallgarðinn; Elífsdalur, Blikdalur, Flekkudalur, Eyjadalur og Grjótdalur. Þannig skiptist Esjan í ótal mörg göngusvæði þar sem finna má áhugaverðar gönguleiðir og fjölmarga tinda.

Páll Guðmundsson
palli@fi.is