Kjötbollustríð í danska skólakerfinu

Fjölskyldan á mbl.is er í samstarfi við Skólavörðuna  um skólamál af ýmsu tagi. Grein þessi er fengin af vef Skólavörðunnar og rituð af Borgþóri Arngrímssyni. 

________________________________________

Eins og margar aðrar þjóðir hafa Danir upplifað stríð. Oftar en einu sinni og oftar en tvisvar. Hæst ber tvær heimsstyrjaldir, 1864 stríðið, Kalda stríðið, stríð við Svía og Englendinga og fleira mætti nefna. Orðið sjálft fól í sér ákveðinn óhugnað en notkunin hefur breyst í þessum heimshluta. Á síðari tímum eru það einkum þeir sem selja vöru og þjónustu sem nota þetta orð til að koma sínum boðskap á framfæri: verðstríð. Þess konar stríð er, ef marka má auglýsingar, eilíf barátta þar sem kúnninn á alltaf sigurinn vísan. Sigurinn felst í því, svo dæmi sé tekið, að krækja í ódýrasta farsímann þegar verðstríðið geisar, þrjú smjörstykki á verði tveggja o.s.frv.

Í dönskum fjölmiðlum hefur undan­farin ár mikið verið fjallað um það sem ­kallað er kjötbollustríðið. Þótt kjötbollur séu stundum kallaðar handsprengjur á þetta stríð ekkert skylt við eiginlegt vopnaskak. Það hefur hins vegar orðið að samheiti yfir langar, og á stundum tilfinningaþrungnar, deilur um hvaða mat eigi að bera á borð fyrir börn í dönskum leikskólum. Kjötbollustríðið snýst um svínakjöt.

Undirstöðufæða um aldaraðir

Ef spurt er í könnunum hvað fólki detti í hug þegar minnst er á danskan mat nefna flestir purusteik, pylsur, kjötbollur, lifrarkæfu og svo kannski „smørrebrød“ og rauðsprettu. Það er ekki tilviljun að í fjórum efstu sætunum eru réttir sem að mestu eða öllu leyti samanstanda af svínakjöti. Engin þjóð í Evrópu hesthúsar jafnmikið svínakjöt og Danir og það er ekki nýtilkomið. Sagnfræðingurinn Else Marie-Boyhus, sem er einn helsti fræðimaður Dana hvað varðar sögu danskra matarsiða og fæðuvals, segir í bók sinni „Grisen – en køkkenhistorie“ að svínakjötið sé eins konar þjóðartákn Dana.

Svínin hafi öldum saman verið undirstöðufæða dönsku þjóðarinnar og séu það enn. Fyrir svo sem tvö hundruð árum hafi nánast á hverjum einasta bóndabæ í landinu verið alin svín og kjötið haft til heimilisnota og sölu í nágrenninu.

14 milljónir á fæti

Samkvæmt tölum frá danska landbúnaðarráðuneytinu eru nú um það bil 14 milljónir grísa í landinu, en árið 1950 voru danskir grísir um það bil 4 milljónir. Til samanburðar má nefna að í Svíþjóð, sem er langtum fjölmennara land, eru tæplega 2 milljónir grísa á fæti. Þrátt fyrir að Danir borði mikið svínakjöt fer stór hluti kjötsins til annarra landa og útflutningurinn skiptir miklu máli í dönskum þjóðarbúskap. Þótt samkeppni við svínakjötið hafi aukist til muna á síðustu áratugum (ekki síst kjúklingakjöt) heldur svínakjötið alltaf sínum hlut, enda hafa samtök svínabænda áratugum saman auglýst mikið. Árið 1957 hófu þeir mikla auglýsingaherferð „Gris på gaflen“ sem varð til þess að salan jókst til muna og síðan hafa þeir reglulega minnt á sig, gefið út matreiðslubækur, auglýst í blöðum o.s.frv.

Mikil fjölgun múslima

Árið 1980 voru tæplega 30 þúsund múslimar í Danmörku. Í dag eru þeir um það bil 270 þúsund. Þetta er mikil fjölgun og þýðir að múslimar eru um það bil 4.7 prósent íbúa landsins. Margir Danir standa (samkvæmt könnunum) í þeirri meiningu að múslimarnir séu miklu fleiri en raunin er, en það stafar líklega af því umræðan um þá hefur verið fyrirferðarmikil um árabil. Múslimarnir hafa um margt aðra siði en Danir hafa átt að venjast og það á ekki síst við um mataræðið, þar sem múslimar (sem og gyðingar) borða ekki svínakjöt. Þeir um það kynni einhver að segja, en málið er kannski ekki alveg svo einfalt. Múslimarnir eiga börn og þau eru í sömu leikskólum og grunnskólum og önnur börn af dönskum uppruna.

Að bjóða eða ekki bjóða upp á svínakjöt

Í júlí árið 2013 greindu danskir fjölmiðlar frá því að í leikskólum í sveitarfélaginu Ishøj, fyrir vestan Kaupmannahöfn, yrði framvegis ekki boðið upp á rétti sem innihéldu svínakjöt. Þessar fréttir vöktu mikla athygli og í kjölfarið hófust miklar umræður og deilur. Fram til þess tíma höfðu málin verið leyst í hverjum skóla fyrir sig án þess að það ylli átökum og yrði sérstakt fréttaefni. Slíkar ákvarðanir hafa ekki ætíð mælst vel fyrir og sveitarstjórnarmenn hafa margoft tekið fram fyrir hendurnar á stjórnendum viðkomandi skóla. Sem dæmi má nefna að árið 2016 samþykkti bæjarstjórnin í Randers á Jótlandi að leikskólum þar yrði skylt að bjóða upp á svínakjötsrétti. Fleiri sveitarfélög fylgdu í kjölfarið.

mbl.is/thinkstockphotos

Þingmenn á móti svínakjötsbanni

Fyrir nokkru greindu talsmenn þriggja stærstu flokkanna á danska þinginu, Folketinget, frá því að þeir væru sammála um að leggja yrði ákveðnar línur varðandi mataræði í uppeldisstofnunum. Þær línur, sem nú hafa verið lagðar, snúa fyrst og fremst að því að svínakjöt verði ekki gert útlægt. Rökin fyrir því að leggja slíkar línur segja talsmenn flokkanna þriggja (sósíaldemókrata, Venstre og Danska þjóðarflokksins) þau að með því séu stjórnendur leikskólanna leystir undan þrýstingi frá foreldrum og forráðamönnum. Sumir stjórnendur hafi algjörlega beygt sig fyrir kröfum um að svínakjöt yrði ekki borið á borð þótt börn sem ekki megi borða það séu í algjörum minnihluta. Slíkt gangi ekki heldur verði að tryggja að tekið sé tillit til allra sjónarmiða. Þegar þingmenn hófu að setja saman „reglurnar“ var tiltekið að danskar matarhefðir skyldu tryggðar í dönskum leikskólum. Síðar kom í ljós að sums staðar var rúgbrauð, kartöflur og grænmeti látið duga sem dönsk hefð, en stjórnmálamennirnir skerptu þá ­áherslurnar og gerðu það skylt að hafa svínakjöt á matseðlinum.

Eiga stjórnmálamenn að skipta sér af matseðlum?

Um það eru skoðanir skiptar, bæði á þinginu og meðal almennings. Flestir virðast, miðað við kannanir, vera þeirrar skoðunar að reglur þurfi að vera. Þær þurfi að taka tillit til allra sjónarmiða og virða sérþarfir einstakra hópa, án þess að ganga á rétt hinna. Bertel Haarder, þingmaður og fyrrverandi ráðherra sem sat í vinnuhópnum, sagði að það kæmi kannski mörgum spánskt fyrir sjónir að þingmenn væru að blanda sér í hvað boðið væri upp á í mötuneytum leikskólanna. „Það hefur oft gerst að ákvarðanir þingsins hafi þótt undarlegar, en iðulega komið í ljós að þær hafi átt rétt á sér. Ég hygg að þetta svokallaða kjötbollustríð sé í þeim hópi,“ sagði Bertel Haarder.

Greinin á vef Skólavörðunnar 

• Blogga um frétt