Tónlistarfólk á Íslandi er svo nett

Við félagsfræðingar erum áhugasamir um hvernig okkur mannskepnunni gengur í lífinu, hvernig við höfum samskipti og hvernig við hópum okkur saman. Við erum dýr, en það erfiða við okkur er þessi byrði sem fylgir því að vera manneskja. Ég hef alltaf verið gríðarlega áhugasamur um félagsfræði, sérstaklega míkrófélagsfræði sem snýst um að skoða samskipti fárra innan lítilla hópa,“ segir Arnar Eggert Thoroddsen, félagsfræðingur og aðjúnkt við HÍ, en hann lauk nýlega við doktorsverkefni sitt, sem er félagsfræðileg rannsókn á samfélagi íslenskra dægurtónlistarmanna.

„Ég tók djúpviðtöl við þrjátíu starfandi dægurtónlistarmenn og út frá þeim er reiknað út einhvers konar mynstur. Ég spurði spurninga eins og: Af hverju ertu að þessu? Finnst þér þú hafa náð markmiðum þínum? Langar þig að slá í gegn? Viltu vinna við þetta?“ segir Arnar og bætir við að í raun sé það eins og að skrifa bók að gera svona rannsókn og setja hana fram.

„Enda hef ég unnið að þessu undanfarin fimm ár, meðfram annarri vinnu undir rest, en ég kenni af kappi í Háskóla Íslands; fjölmiðlafræði og félagsfræði. Verkefnið vann ég við Edinborgarháskóla með frábærum leiðbeinanda, félagsfræðingnum Simon Frith, sem er einn helsti dægurtónlistarsérfræðingur heims. Ég var orðinn dálítið þreyttur á íslenskri tónlist þegar ég fór út til Skotlands og ætlaði fyrst að skrifa um eitthvað allt annað. En góður vinur minn benti mér á að ef ég gerði þetta ekki væri ég að kasta á glæ miklu innsæi og yfirsýn. Ég var vissulega rétti maðurinn í verkið, með mína blaðamannareynslu, áhuga á félagsfræði sem og tónlistaráhuga og þekkingu, og gott aðgengi að tónlistarfólki.“ Þetta er fyrsta doktorsritgerðin sem fjallar einungis um dægurtónlistarfólk á Íslandi og segir Arnar þetta vonandi gott innlegg í fræðilegar rannsóknir á litlum tónlistarsamfélögum.

„Útlendingunum í Skotlandi fannst þetta t.d. voðalega spennandi, enda er Ísland „sjóðheitt“ núna.“

Stórt grátt svæði á Íslandi

Arnar segir að í hópnum hafi verið konur og karlar á aldrinum 35 til 55 ára.

„Allir höfðu verið í tónlistarbransanum í einhvern tíma og fyrir vikið fékk ég mjög spök svör, fólk gat litið til baka. Dæmi þar um eru Mugison, Jónas Sig, Lára Rúnars og Eyþór Gunnars. Einn af meginpunktunum í ritgerðinni er þetta bil eða gráa svæði á milli þess að vera áhugamanneskja í músík eða atvinnumanneskja. Á Íslandi er þetta gráa svæði gríðarlega stórt, því hér hafa fáir fullar tekjur af sinni tónlist. Og þá þarf fólk að færa ákveðnar fórnir. Sumir vinna jöfnum höndum að eigin list og svo tónlistarflutningi sem er í formi verktakavinnu, aðrir vinna einhverja allt aðra vinnu meðfram sköpuninni o.s.frv. Það voru alls kyns útfærslur, og fólki leið misvel í eigin skinni hvað þetta varðaði.“

Lítið var um eftirsjá eða svekkelsi

Arnar spurði m.a. hvernig fólki liði með að vera starfandi dægurtónlistarfólk á Íslandi, hvort það væri heftandi eða frelsandi.

„Ef þú býrð á Íslandi ertu vissulega heftur, þú getur t.d. ekki haft lifibrauð af því að spila sýrudjass öll kvöld en þú gætir hugsanlega gert það í New York. Það er þá varla möguleiki á sérhæfingu hér. En á sama tíma opnar fámennið og smæðin líka á tækifæri, sumir töluðu um tónlistarheima sem hefðu opnast þeim einmitt vegna íslenska veruleikans, sem hefði líkast til ekki gerst hefðu þeir átt færi á sérhæfingu.“

Margir viðmælenda Arnars höfðu farið í ferlið að reyna að koma tónlist sinni á framfæri erlendis og fólk var með mismunandi sögur af því. En vilja allir tónlistarmenn meika það í útlöndum?

„Það kom mér á óvart hversu mismunandi það var. Fleiri en ég átti von á voru sáttir við tilraunir sínar til að slá í gegn, lítið um eftirsjá eða svekkelsi. Ég spurði líka hvernig hið góða gengi sem við Íslendingar höfum verið að upplifa með Björk og Sigur Rós horfði við tónlistarfólkinu. Og vissulega er það hvetjandi fyrir tónlistarfólk að sjá að íslenskir tónlistarmenn geta orðið heimsfrægir. Hér á Íslandi er það þannig að Jói frændi sem þú hittir í fermingarveislu þekkir Jónsa í Sigur Rós. Eitthvað þannig. Skurðpunktarnir eru alltaf miklu nær en til dæmis hjá almenningi í Þýskalandi. Það sama á við í íþróttum, eins og kolleggi minn Viðar Halldórsson hefur rætt um í sínum rannsóknum. Og þá hugsar fólk: Ef Jói frændi getur þetta, þá get ég það líka. Þetta er gott dæmi um hvað við Íslendingar erum gasaleg, þetta er ekkert mál fyrir okkur,“ segir Arnar og bætir við að hann hafi í doktorsritgerðinni einnig skrifað sögu íslenskrar dægurtónlistar frá 874 fram til 2018.

„Fyrstu 750 árin afgreiði ég á fjórum síðum, en ég fer ítarlegar í dægurtónlistina frá 1950,“ segir hann og hlær.

Við þráum samskipti mest en óttumst þau mest um leið

Arnar segir að hann hafi í niðurstöðum rannsóknarinnar m.a. fengið staðfestingu á dálitlu sem hann hafi alla tíð skynjað, hvað allt þetta fólk sé jákvætt.

„Tónlistarfólk á Íslandi er svo nett. Þegar ég var að vinna sem menningarblaðamaður á Morgunblaðinu fannst mér stórkostlegt hvað viðmælendur mínir voru stoltir af því sem þeir voru að gera og gerðu það af mikilli gleði. Það var ævinlega mikil ástríða, alveg sama hvort ég var að hitta liðsmenn stórhljómsveita eða tala við „Jóa bakara á Raufarhöfn“, áhugamann sem enginn vissi hver var. Reyndar er það hliðartómstundagaman hjá mér að fylgjast með áhugafólki sem gefur út tónlist, ég elska allt svoleiðis. Þá fær maður oft frumlega og merkilega tónlist, því menn eru ekki að þóknast neinum og þekkja ekki reglurnar.“

Arnar segir að það hafi verið sláandi munur hvað fólk gat viðurkennt frjálslega einstaklingsbundna þörf til að skapa, en um leið og kominn var samfélagslegur þáttur í tónlistarsköpunina kom annað hljóð.

„Þegar fólk talaði um eigin þörf fyrir að skapa var það ófeimið og opið. Stundum var þetta eins og sálfræðitími og fólk gat endalaust talað um hvað þetta hafði mikla þýðingu fyrir það. Það yrði að gera þetta, vera einn í herbergi og glamra á píanó eða gítar og sumir lýstu þessu sem hugleiðslu, mjög náttúrulegri þörf og köllun sem væri ekki hægt að komast undan. En þegar ég spurði hvaðan þörfin kæmi fyrir að gefa eigin tónlist út á plötu varð fólk feimnara því að þá er fólk komið í tengingu við aðra með tónlistina sína. Þá var fólk svolítið að afsaka sig, sagðist aðeins vera að flagga egóinu o.s.frv. Þetta náði svo hástigi þegar ég spurði hvers vegna fólk þyrfti að spila á tónleikum fyrir áhorfendur. Þá varð fólk enn feimnara en ég fékk um leið falleg svör, eins og einn sem talaði um þessa mjög svo mannlegu þörf að deila með öðrum. Þegar samfélagið var komið inn í jöfnuna var merkilegt að sjá hvað fólk varð feimið. Þetta allt sannar fyrir mér hversu mikla rullu samskipti spila í lífi okkar og hversu mikilvægt er að rannsaka þau. Samskipti eru það sem við þráum mest, en óttumst mest um leið.“

Þegar Arnar er spurður hver sé tilgangur þess að skrifa doktorsritgerð segir hann að það sé að sama skapi þörfin til að fræða og setja fram, gefa af sér.

„Allt svona fræðastarf miðar að því einu að skilja heiminn aðeins betur, og þá eigum við öll um leið möguleika á meiri vel- og samlíðan,“ segir Arnar, sem hlakkar til að verja ritgerðina sína við Edinborgarháskóla seinna í haust.