„Það var karl sem kenndi okkur!“

„Sú hugmynd að skrifa um þetta efni kviknaði þegar ég fór í mitt fyrsta vettvangsnám. Ég fékk að kenna á unglingastigi og þá gerist það að einn strákurinn spyr mig hvers vegna ég vilji vera kennari; ég sé karlmaður og geti svo hæglega unnið við eitthvað annað og betra,“ segir Andri Rafn Ottesen kennaranemi.

Andri skilaði nýlega BEd-ritgerð þar sem hann skoðaði upplifun karlkyns kennara af skólastarfinu. Honum þótti forvitnilegt að reyna að skilja hvers vegna ekki eru fleiri karlmenn í kennarastétt og hvað mætir þeim þegar komið er inn fyrir veggi skólans. Hann segir það áhyggjuefni hversu lítið karlmenn sækja í þetta starf og þó svo að konur og karlar geti sinnt kennslunni af jafn mikilli hæfni þá felist í því viss verðmæti að kennarastéttin sé ekki einsleit. „Kyn ætti í sjálfu sér ekki að hafa nein áhrif, en hefur það samt. Nemendahópurinn er fjölbreyttur, sem ég held að kalli á fjölbreyttan kennarahóp líka: að kennarar séu af báðum kynjum, á ólíkum aldri, með menntun í ólíkum sérgreinum, svo að hægt sé að ná betur til nemendanna.“

Eins og fjögurra laufa smárar

Í dag eru karlmenn tæplega 20% allra kennara á leik-, grunn- og framhaldsskólastigi. „Á leikskólastigi eru karlmenn svo sjaldgæfir að það er eins og að finna fjögra laufa smára að finna karlkyns leikskólakennara. Í grunnskólunum er algengt að hlutfallið sé einn karl á móti hverjum tíu konum en kynjahlutföllin verða ögn jafnari þegar komið er upp á framhaldsskólastig,“ segir Andri. „Þessi mikli munur á skólastigunum tengist kannski því viðhorfi að á yngri stigum sé kennarinn meira í mótunar- og uppalendahlutverki, sem þykir síður hæfa karlmanni, á meðan á eldri stigum snýst starfið meira um að ná ákveðinni sérhæfingu í tiltekinni sérgrein og fræða frekar en að ala nemendurna upp.“

Lágt hlutfall karla þýðir að það getur gerst að sumir nemendur fara í gegnum allan leik- og grunnskólann án þess að sitja nokkurntíma kennslustund hjá karlkyns kennara. Í ritgerðinni vitnar Andri í viðtal sem hann tók við kennara sem hafði starfað við afleysingar og einmitt upplifað hvað sumir nemendurnir voru hissa að sjá karlmann í kennarasætinu. Hann heyrði á tal barnanna við skólaliða þar sem þau lýstu því alveg gáttuð: „Það var karl sem kenndi okkur!“

Samskiptin á öðrum nótum

Að börnin fái að njóta leiðsagnar karlmanns er eitthvað sem Andri segir að skipti máli fyrir bæði piltana og stúlkurnar. „Mér finnst að fljótlega upp úr fimmta bekk sé orðið æði mikilvægt fyrir nemendur að hafa aðgang að kennurum af báðum kynjum. Á þeim aldri er kynþroskinn farinn að láta á sér kræla, sjálfsmyndin að mótast og börnin byrjuð að pæla í nýjum hlutum. Strákunum hugsa ég að þyki, alveg sérstaklega, gott að eiga þess kost að ræða málin við karlkyns kennara og geta þá talað á öðrum forsendum en þeir myndu við kvenmann.“

Aftur ítrekar Andri að kynið hafi ekkert með getu kennarans að gera, en samskipti nemenda við kennara geti haft ólík blæbrigði eftir því af hvoru kyninu hann er. „Ég man t.d. eftir því frá gagnfræðiskólanámi mínu að samskiptin voru öðruvísi við karlkennarana. Það virtist vera auðveldara fyrir okkur strákana að tala við karlana, hvort sem það var vegna þess að þeir deildu svipuðum áhugamálum með okkur eða höfðu einfaldlega reynslu af því að ganga í gegnum það sem við vorum að glíma við sem táningspiltar.“

Ranghugmyndir um starfið

En þá vaknar spurningin: hvernig má fjölga karlmönnum í kennarastétt? Andri segir vandann margþættan. Launamálin eru þó það sem oft er nefnt fyrst sem ástæða þess að fáir karlar og velji að leggja fyrir sig kennarastarfið. Að sögn Andra á sú staðalmynd ekki lengur við að laun kennara séu afleit. „Samfélagið er búið að gefa stéttinni þennan stimpil og að sumu leyti geta kennarar sjálfum sér um kennt. Margir hafa þá sýn á kennarastéttina að hún sé stöðugt í verkföllum og eigi í miklu basli með að tryggja sér sanngjörn laun. Í dag er það svo að þó starfið gæti vissulega verið betur borgað, þá hafa kennarar það nokkuð fínt um þessar mundir og voru síðustu kjarasamningar mjög góðir.“

Andri nefnir einnig að kennarastarfið glími við ímyndarvanda vegna neikvæðs umtals sem kemur frá kennurunum sjálfum. „Mér finnst bera meira á því hjá kennurum en öðrum stéttum að fólk talar starfið niður. Það gerist alveg hjá öðrum stéttum, rétt eins og hjá kennurum, að sumir dagar eru erfiðari en aðrir, en hjá kennurunum virðist neikvæðnin oftar fá að koma upp á yfirborðið. Ég held að kennarar þurfi að taka sig á að þessu leyti og hrópa einum rómi hvað kennarastarfið er á margan hátt frábært.“