Kýrnar í Hólum kláruðu kálið

„Ég man einu sinni eftir því að kýrnar hafi verið úti til 25. október. Þá voru þær alveg búnar með grænfóðrið, en voru settar út til þess að viðra sig því veðrið var svo gott. Nú er kálið búið, en þessa vikuna hafa þær verið í túninu sunnan við fjósið og hafa verið að bíta bæði gras og svolítið af rýgresi, auk þess að njóta veðurblíðunnar.“

Þetta segir Glúmur Haraldsson, bóndi í Hólum í Reykjadal, Suður-Þingeyjarsýslu, sem hefur verið með kýrnar úti, þó svo að fyrsti vetrardagur sé liðinn. Hann hefur alltaf verið mjög duglegur að setja út og hefur trú á útivistinni. Hann hefur ræktað gott grænfóður sem kýrnar hafa ekki alltaf getað klárað, þar sem veður hafa kólnað og þær komið inn áður en akurinn hefur verið fullbitinn.

Bráðum fimmtíu ár í fjósinu

Glúmur í Hólum er ekki nýgræðingur í nautgriparæktinni, en hann sá um mjaltirnar í Hólum þegar hann var á fermingarárinu 1967 vegna heilsuleysis föður síns. Fór árið eftir í Laugaskóla, en tók svo við fjósinu 1969 þegar hann var 16 ára og hefur verið með það síðan. Hann segist ekki hafa sleppt nema einu máli á ári síðustu 10 árin og hefur sum ár mætt 365 daga í vinnuna, enda starf fjósamannsins mjög gefandi.

„Þetta var nokkuð öðruvísi fyrr á árum,“ segir Glúmur. „Ég var í fótbolta og ferðaðist töluvert með liðinu um landið og þá fékk ég afleysingu. Þetta var gaman og ég fór m.a. til Siglufjarðar, Hvammstanga og Seyðisfjarðar og fleiri staða.“ Þetta er, að sögn Glúms, bindandi starf og hann segist skilja vel að ungt fólk hugsi sig um áður en það byrjar í kúabúskap. Hann segist eiga fjóra bróðursyni sem ólust upp í Hólum og hann hafi rætt við þá um það hvort þeir vilji taka við fjósinu. Líklega vilja þeir ekki binda sig yfir kúnum, enda allir fluttir til Reykjavíkur og nágrennis.

Tómum fjósum fer fjölgandi

„Ég er auðvitað ekki endalaus, en ég hef ekkert annað að gera en hugsa um kýrnar,“ segir Glúmur og er hugsi yfir framtíð kúabúskapar í Þingeyjarsýslu. Það hafa mjög margir hætt og honum finnst það merkilegt að það geti verið meira hvetjandi að hætta í búgreininni heldur en byrja. Mörg störf hafa horfið með brotthvarfi kúabúanna og í sumum sveitum lítur ekki vel út með þessa búgrein. Best er ástandið í gamla Ljósavatnshreppi, en þar er enn á annan tug kúabúa. Í Bárðardal hefur fækkað mikið og sama sagan er í Reykjadal, Reykjahverfi og á Tjörnesi. Þá eru líklega yfir tuttugu tóm fjós í Aðaldal. Þróunin hefur verið nokkuð hröð og þó svo að allir hafi vitað að búunum myndi fækka þá gerði fólk sér ekki grein fyrir því að þetta yrði svona mikið.

Alla jafna hafa kýrnar í Hólum verið mikið skraut við þjóðveginn sunnan við þéttbýliskjarnann á Laugum í Reykjadal. Atli Vigfússon

Besta fjósalyktin er í Hólum

Miklar breytingar hafa orðið á fóðuröflun og fóðrun mjólkurkúa á undanförnum árum og flestir kúabændur hafa lagt af gömlu heybyssurnar og heydreifikerfin. Þá standa flestir súgþurrkunarmótorar óhreyfðir, ólíkt því sem áður var. Glúmur lætur rúlla hluta af heyfengnum sem ekki kemst í hlöðuna, en er enn með heybyssuna í góðu lagi og súgþurrkar fulla hlöðu af heyi. Kýrnar eru sólgnar í þurrheyið og sæðingamaðurinn segir að besta fjósalyktin í Suður-Þingeyjarsýslu sé í fjósinu í Hólum. Líklega er það sumarlyktin af heyinu sem berst um fjósið þegar kúnum er gefið sem fer vel í menn, en þannig sumarlykt kemur aldrei af rúlluheyi.

Baula, Birta og Hvít

Glúmur hefur gaman af kúalitunum og kýrnar í Hólum hafa jafnan verið mikið skraut við þjóðveginn sunnan við þéttbýliskjarnann á Laugum. Hann á þrjár hvítar kýr sem heita Baula, Birta og Hvít og hefur uppáhald á þeim. Þær eru skyldar og allar út af nauti sem var á Nautgriparæktarstöð Bændasamtaka Íslands og hét Hvítingur. Þá á hann fleiri kýr fallegar á litinn t.d. eina hjálmótta og aðra kolskjöldótta, en segir að sægrátt hafi ekki verið í hans hjörð í áratugi. Kýrnar eru mjög gæfar og þegar hann gengur til þeirra í haganum, koma þær allar og tala við hann og kjassa hann. Líklega eru þær að vonast eftir að þeim sé gefið meira kál eða eitthvað gott, en hann segist aðeins hafa sparað kálið þegar hann sá að tíðin ætlaði að vera svona góð í október til þess að útivistin yrði lengri.

Glúmur er bjartsýnn og hlakkar til vorsins þegar hann fer að plægja akurinn og sá káli til haustbeitar. Og þó að tíminn líði þá verða fallegur kýrnar í Hólum, eins og Baula, Birta og Hvít, enn um sinn skraut á túnunum við Laugaþorpið og það munu vegfarendur kunna vel að meta. Kannski klára þær kálið næsta haust líka.