Ég get!

Til að barn nái sem mestum árangri í námi þarf að miða verkefni við færni þess, skrifa Hermundur Sigmundsson og Svava Þ. Hjaltalín í grein sinni um mikilvægi þess að börn upplifi að þau geti gert hlutina.

Ég tók áskorun og ég náði henni. Ég er geggjað jákvæður!“

Þetta eru orð tíu ára drengs sem sigrast á hverri þrekrauninni á eftir annarri í lestrarnámi sínu og upplifir um leið tilfinninguna, „Ég get!“ -

Að sjá bros færast yfir andlit barns þegar það upplifir þessa dýrmætu tilfinningu – „Ég get!“ – er einstaklega gefandi og eflir þann er á í hlut til að halda áfram með markvissa þjálfun og halda barni í flæði. Hann getur verið viss um að vera að gera rétt.

Áskoranir felast í því að við þurfum að byggja upp þá færni/þekkingu sem færir börnum tilfinninguna að þau geti! Þar eru kennarar og þjálfarar í lykilhlutverki. Áskorun ein og sér dugir þó ekki til, hún þarf að vera rétt og miðuð við færni þess einstaklings sem á í hlut, svo hún komi af stað flæði og viðkomandi öðlist leikni (e. mastery). Of þungar geta þær valdið kvíða og of léttar leiða, svo að mörgu er að hyggja.

Miða þarf við færni barnsins

Að gefa börnum verkefni miðað við færni er líklegt til árangurs og þá ekki aðeins á því námssviði sem verið er að þjálfa heldur getur það einnig haft áhrif á líðan og sjálfstraust til hins betra. Vellíðan og árangur haldast í hendur.

Hermundur Sigmundsson er prófessor við Háskóla Íslands og Norska tækni- og vísindaháskólann. mbl.is/Kristinn Magnússon

Það er mikilvægt að kveikja áhuga og hjálpa börnunum að finna ástríðu sína og gefa þeim tækifæri til að þróa hana. Það kostar jafnvel annað hugarfar/gróskuhugarfar og öðruvísi skipulag hjá þeim er stjórna. Menntakerfið má ekki vera ógn, við þurfum að sjá í því tækifæri.

Vísindin

K. Anders Ericsson (1947-2020), hinn frábæri sænski fræðimaður, leggur áherslu á í kenningu sinni að byggja upp þekkingu og færni með markvissri þjálfun, þar sem stöðumat og eftirfylgni eru tveir af lyklunum. Þjálfun verður aðeins markviss ef staða þess einstaklings á því sviði sem á að þjálfa/bæta sé kunn. Hún er leiðbeinandi þegar næstu skref eru skoðuð til að byggja upp þekkingu og færni viðkomandi. Þessi aðferðafræði er bæði ríkjandi og meira viðurkennd eða þekkt við kennslu á hljóðfæri, í skákþjálfun og við íþróttaþjálfun, en í þjálfun í grunnfærni námsgreina í skólum. Þar virðist hún ekki notuð í eins miklum mæli.

Svava Þ. Hjaltalín er grunnskólakennari og verkefnastjóri við Rannsóknasetur um menntun og hugarfar við Háskóla Íslands.

Mihaly Csikszentmihalyi (1934-2021), einn af fremstu fræðimönnum heims, leggur áherslu á að áskoranir eiga alltaf að vera í samspili við færni. Þá kemst einstaklingurinn í flæði og öðlast leikni (e. mastery), sem gerir það að verkum að hann eflir tilfinninguna „Ég get!“
Carol Dweck (1946- ) prófessor við einn virtasta háskóla Bandaríkjanna, Standford-háskóla, hefur í sínum rannsóknum fundið út að einstaklingi er mikilvægt að finna sitt áhugasvið og styrkja það. Hún hefur byggt upp kenningu um hugarfar (e. mindset) frá 1988 og samkvæmt henni er það að hafa gróskuhugarfar (vaxtarhugarfar) lykill að vellíðan og árangri í lífinu.

Út frá kenningum þessara sterku fræðimanna höfum við þróað meðfylgjandi mynd. Myndin byggist á fræðum Csikszentmihalyi frá 1975. Þegar samspil er milli áskorana og færni kemst einstaklingur í flæði (e. flow). Við bættum svo leikni, trú á eigin getu og „Ég get!“ við í myndina. Allt byggist þetta á fræðum ofangreindra fræðimanna, Ericsson, Csikszentmihalyi og Dweck. Okkar rannsóknir sýna fram á sterkt samspil milli flæðis, þrautseigju, ástríðu, og trú á eigin getu (e. self-efficacy). Við höfum einnig fundið út að afreksmenn í íþróttum hafa sérlega sterka ástríðu og þrautseigju. Háskólanemendur með háar einkunnir, A-B, hafa einnig marktækt meiri ástríðu og þrautseigju en þeir nemendur sem fá lægri einkunnir.

Við erum nú með fleiri rannsóknir í gangi sem skoða bæði unglinga á efstu stigum grunnskólans og í framhaldsskóla. Í rannsóknunum er sjónum helst beint að áhugahvöt, ástríðu, þrautseigju, gróskuhugarfari, trú á eigin getu og vellíðan. Þar að auki eru í gangi rannsóknir sem tengjast þróun á nettengdri íhlutun.

Möguleikar

Íhlutun áhugahvatar/gróskuhugarfars: Síðustu árin hefur annar pistlahöfundur prófessor Hermundur Sigmundsson ásamt teymi aðstoðarmanna við tækni- og vísindaháskólann í Þrándheimi (NTNU) þróað net-íhlutun (online, 35-40 mín.) sem eykur gróskuhugarfar, áhugahvöt og tilfinninguna „Ég get!’“

Við eigum að leggja mikla áherslu á að vinna með allt unga fólkið okkar, styrkja sjálfsmynd þeirra og trú á eigin getu. Þeirra er framtíðin! Við þurfum öll að leggjast á árarnar. Að efla gróskuhugarfar hjá börnum og unglingum landsins, rétta úr þeim og færa þeim tilfinninguna „Ég get!“ er góð byrjun. Sjáum þau vaxa og dafna í frjóum jarðvegi, eflum mannauð og gefum þeim öllum jöfn tækifæri. Okkar er ábyrgðin.