Mikilvægt að þekkja rætur sínar

„Ég hef alltaf haft mikinn áhuga á jafnréttismálum. Þegar ég var lítil fannst mér skemmtilegast að lesa sögur þar sem sterkar stelpur höfðu afgerandi áhrif á atburðarásina og tóku til sinna ráða,“ segir Nína Björk Jónsdóttir sem sent hefur frá sér bókina Íslandsdætur.

Í bókinni er í 44 köflum sögð saga jafnmargra framúrskarandi kvenna sem hafa haft áhrif á samtíma sinn og skilið eftir sig merkilega arfleifð. Sú elsta fæddist um 830 og sú yngsta 1986. Sumar eru þekktar fyrir hugrekki og staðfestu eða fyrir að hafa upplifað ótrúlegar þrekraunir og tekist á við þær af seiglu og áræði. Fjallað er um brautryðjendur, landkönnuði, stjórnmálakonur og konur sem börðust fyrir jafnrétti kynjanna, konur í atvinnulífinu, iðnaði og sjómennsku, menntakonur og konur sem vakið hafa athygli fyrir vísindastörf sín, íþróttaafrek, ritstörf, tónsmíðar eða aðrar listir.

Hildur Guðnadóttir tónskáld séð með augum Auðar Ýrar Elísabetardóttur myndhöfundar.

Skemmtilegur húmor

Auður Ýr Elísabetardóttir myndhöfundur hefur unnið portrett af öllum konunum sem fjallað er um í bókinni. „Ég er mjög ánægð með myndirnar hennar, sem fanga vel karakter þessara ólíku kvenna. Það er greinilegt að hún ber mikla virðingu fyrir myndefni sínu, en á sama tíma ríkir líka skemmtilegur húmor í myndunum.“

Guðríður Þorbjarnardóttir séð með augum Auðar Ýrar Elísabetardóttur myndhöfundar.

Aðspurð segir Nína Björk hugmyndina að bókinni hafa kviknað 2018 þegar hún var að segja börnunum sínum, Trausta Þór og Kristínu Hrafnhildi, frá landnámi Íslands. Á þeim tíma bjuggu þau í Genf þar sem Nína Björk starfaði sem varafastafulltrúi Íslands og staðgengill sendiherra, en áður hafði hún gegnt sömu stöðu í París. Í dag starfar hún sem forstöðumaður viðskiptaþjónustu í utanríkisráðuneytinu, en í störfum sínum fyrir utanríkisþjónustuna hefur hún oft unnið með jafnréttismál, m.a. á vettvangi Sameinuðu þjóðanna, á sviði loftslagsmála og í utanríkisviðskiptum.

Fór að safna konum

„Ég hef alltaf haft áhuga á sögunni og fundist gaman að leiða hugann að því hvernig hlutirnir voru hér áður fyrr, enda ótrúlegt til þess að hugsa hvernig lífið var á Íslandi á árum og öldum áður með tilheyrandi fátækt og harðri lífsbaráttu. Fjarlægðin við Ísland meðan við bjuggum erlendis hjálpaði mér að sjá betur hvað væri séríslenskt og hvað væri spennandi og áhugavert í okkar sögu sem gaman væri að miðla. Með börn í útlöndum fannst mér líka mikilvægt að hjálpa þeim að læra og þekkja allt það sem íslenskt er og þekkja rætur sínar,“ segir Nína Björk, sem fór fljótlega eftir að hugmyndin kviknaði markvisst að safna sögum af áhugaverðum, sterkum og sjálfstæðum konum. „Stundum rakst ég á áhugaverðar konur fyrir tilviljun,“ segir Nína Björk og bendir á að í vinnuferð með erlenda gesti til Hóla í Hjaltadal hafi séra Solveig Lára Guðmundsdóttir vígslubiskup sagt hópnum frá Halldóru Guðbrandsdóttur, sem á 17. öld var fyrsta konan til að stýra biskupsstóli á Íslandi.

Kófið hjálpaði við skrifin

„Ég notaði góðan tíma til að safna konum áður en ég fór leika mér að því að skrifa texta bókarinnar,“ segir Nína Björk og upplýsir að bókarskrifin hafi setið á hakanum þegar hún fluttist búferlaflutningum frá Genf til Íslands ásamt börnum sínum. „Hugmyndin var samt alltaf að minna á sig, því mig langaði að til væri svona bók sem ég gæti lesið með börnunum mínum,“ segir Nína Björk og tekur fram að hún sé ekki frá því að kófið í vor hafi hjálpað sér að klára bókina.

Auður djúpúðga landnámskona séð með augum Auðar Ýrar Elísabetardóttur myndhöfundar.

„Það mátti ekki hitta neinn og í stað þess að horfa á Netflix þegar börnin voru sofnuð settist ég við grúsk og skrif. Þetta verkefni kallaði svo sterkt á mig og mig langaði til að klára það þegar ég var búin að fá vilyrði fyrir útgáfu,“ segir Nína Björk sem leitaði fanga víða í heimildaröflun sinni. Nefnir hún í því samhengi ævisögur, sjálfsævisögur, ýmiss konar sagnfræðirit og greinar úr Lesbók Morgunblaðsins auk þess sem hún átti samtöl við ættingja og konurnar sjálfar.

Algjör töffari á hestbaki

Aðspurð segir Nína Björk það hafa verið erfitt að velja aðeins 44 konur inn í bókina. „Það er fullt af merkilegum konum sem ekki eru í þessari bók, en auðvitað er ómögulegt að gera tæmandi yfirlit yfir merkar konur í Íslandssögunni og til okkar daga, sem betur fer! En í raun má líta á bókina sem sýnishorn. Ég var líka að leita að áhugaverðum sögum í kringum konurnar sem ég valdi. Ef ég fann skemmtilega sögu um það hvernig konan komst í nám eða lét draum sinn rætast fannst mér gaman að draga það fram.

Dæmi um þetta er Kristín Jónsdóttir myndlistarkona sem var algjör töffari og ferðaðist ein um Ísland á hestbaki, með trönurnar sínar, pensla og liti í leit að myndefni. Eftir að hún stofnaði fjölskyldu varð erfiðara fyrir hana að fara í langar ferðir um Ísland og þá flutti hún náttúruna inn í stofu til sín og fór að mála myndir af blómum sem hún ræktaði sjálf,“ segir Nína Björk, sem dáist að hugmyndaauðgi og sjálfsbjargarviðleitni kvennanna.

Margar hugmyndir í kollinum

„Mér fannst líka mikilvægt að bakgrunnur og viðfangsefni kvennanna væru ólík, þannig að lesendur fyndu eitthvað við sitt hæfi sama hvert þeirra áhugasvið er. Það er svo mikilvægt að hvetja börn, bæði stelpur og stráka, til að gera það sem þau langar að gera og vera þau sjálf, hvort sem það felur í sér að vera með nefið ofan í bókum eða alltaf úti að spila fótbolta. Þegar fyrir hendi eru góðar fyrirmyndir er miklu auðveldara að láta sig dreyma og hugsa stórt,“ segir Nína Björk og áréttar að fjöldi frambærilegra kvenna í Íslandssögunni sé það mikill að hæglega væri hægt að skrifa framhaldsbók.

Nína Sæmundsson myndhöggvari séð með augum Auðar Ýrar Elísabetardóttur myndhöfundar.

Þótt Íslandsdætur sé fyrsta bók Nínu Bjarkar er hún ekki ókunnug skrifum, enda hefur hún skrifað bæði stuttverk og leikrit í fullri lengd sem leikfélagið Hugleikur og önnur leikfélög hafa sýnt. Spurð hvort hún hyggist í auknum mæli einbeita sér að skapandi skrifum segist Nína Björk vera með margar hugmyndir í kollinum, sérstaklega að barnabókum. „En ég er náttúrlega í fullri vinnu við annað, sem er bæði gefandi og skemmtileg, auk þess að ala upp tvö börn. Það verður því bara að koma í ljós hvort og hvenær ég sest einhvern tímann niður og kem öllum þessum hugmyndum á blað. Kannski dembi ég mér í það að skrifa barnabækur þegar ég fer á eftirlaun!“