Ekki „hann“ eða „hún“ heldur „judy“

Listahátíð í Reykjavík hefst eftir fáeina daga, þann 1. júní, og eru ýmsir góðir gestir væntanlegir til landsins. Þeirra á meðal er Taylor Mac, sannkölluð stórstjarna í sviðslistaheiminum sem sló í gegn árið 2016 með sýningu sinni A 24 Decade History of Popular Music. Þar fór Mac yfir sögu Bandaríkjanna frá árinu 1776 til dagsins í dag með því að flytja vinsæl lög frá hinum ýmsu tímum í heilan sólarhring.

Mac mun koma fram á Stóra sviði Þjóðleikhússins 1. og 2. júní og mega gestir búast við tveggja tíma konsert-útgáfu af þessu sólarhringslanga verki. „Yfirleitt þegar við komum fram einhvers staðar í fyrsta sinn þá þá viljum við kynna verkefnið fyrir fólki á smærri hátt svo þetta sé ekki of yfirþyrmandi. Þegar ég sýni þessa styttri útgáfu af verkinu þá vel ég eitthvert þema sem mér finnst eiga vel við það sem er að gerast í heiminum í augnablikinu,“ segir Mac í samtali við Morgunblaðið.

Sýninguna í heild segir listamaðurinn nokkurs konar fórnarathöfn.

„Við fórnum því úr fortíð okkar sem þjónar okkur ekki lengur,“ segir Mac og vísar í ýmsar hörmungar sem eiga sér stað í heiminum í dag; stríð Rússa í Úkraínu, skerðinguna á rétti til fóstureyðinga í Bandaríkjunum, takmörkun á réttindum transfólks þar í landi og ógnina við réttindi samkynhneigðra sömuleiðis.

„Þannig mér datt í hug að við myndum fórna feðraveldinu, það verður lögmálið sem við miðum okkur við. En körlum er svo sannarlega boðið. Þeir eru velkomnir. Við ætlum bara að fórna þessu feðraveldishugtaki.“

Gagnkynhneigð ekki sjálfgefin

Mac segir sýningu sína vera nokkurs konar draumkennda og fjöruga bænastund fyrir betri heim og stundum komi þessi betri heimur í ljós á staðnum. „Við erum ekki bara að kvarta yfir stöðunni í heiminum heldur í raun og veru að breyta honum hér og nú. Ég er eins og ég er og þetta er líf mitt hér og nú, ekki eins og það gæti orðið.

Hluti af því sem ég geri er að taka eitthvað sem fólk telur ekki vera hinsegin og gera það hinsegin. Ég reyni að finna það sem er „hinsegin“ í öllu til þess að sýna að gagnkynhneigð viðmið séu ekki alltaf það sjálfgefna. Það er stór hluti minnar vinnu. En svo er það hin hliðin á þessu. Við erum ekkert endilega alltaf að gera eitthvað „hinsegin“, við bara erum eins og við erum. Mér finnst óþarfi að setja allt upp í andstæður.“

Mac segist reyna að finna jafnvægið milli þess að sýna fram á hinseginleikann í sögu Bandaríkjanna án þess að flokka allt eftir gagnkynhneigðum eða hinsegin viðmiðum.

Í framhaldi af þessari umræðu um hinseginleika berst talið að því hvernig viðmælandinn vilji láta ávarpa sig. „Ég fagna öllum persónufornöfnum, það er mín persónulega nálgun á málið. Kvenleg orka getur falist orði þrátt fyrir að það hafi karlkyns endingu. En ég kalla alla „hún“. Ég er gamaldags hinsegin. Það er heiður fyrir fólk að vera kallað hún og það fjarlægir eitraða karlmennskuna. En það eru ekki allir ánægðir með það.“

Persónufornafnið „judy“

Mac hefur þó valið að nota persónufornafnið judy sem er vísun í leikkonuna Judy Garland. „Ég er ekki trans en þegar ég stíg á svið og einhver kallar mig „hann“ þá finnst mér það ekki alveg fanga heildarmyndina og það sama má segja um „hún“. Svo ég fann bara upp mitt eigið. Það er gjöf og ég segi við fólk: „Notaðu það, eða ekki, það er undir þér komið.“ Það segir meira um manneskjuna sem velur að nota það eða neitar að nota það en um mig.

Ljósmynd/Vess Pitts

Sumir halda að þetta sé brandari en það er það ekki. Það þýðir samt ekki að þetta sé ekki fyndið. Það felst auðvitað ákveðinn aktívismi í þessu því fólk á það til að ranghvolfa augunum yfir fólki sem notar önnur persónufornöfn en „hann“ eða „hún“. Svo ég valdi persónufornafn sem gerir það að verkum að þegar þú segir það upphátt, „judy“, og ranghvolfir augunum samtímis þá dregur það strax úr karlmennskunni. Þú verður hommalegur um leið og þú dæmir mig,“ segir Mac, eða judy, og hlær. 

„Þetta er gáskafull leið að efninu, umræðan um persónufornöfn er svo alvarleg. Ég vil frelsa okkur undan því að þurfa að velja og hafna, þurfa að skilgreina okkur,“ segir judy.

„Fólk áttar sig líka ekki endilega á því að fatastíll hefur ekkert með kyngervi að gera. Það spyr mig: „Hvernig geturðu verið kynsegin ef þú klæðist gallabuxum og stuttermabol?“ Hversdags gengur Mac í fötum sem judy kallar karlmannlegt drag, fötum sem hinum ósköp hversdagslega gagnkynhneigða karlmanni liði líklega vel í. „Það er eins og fólk ætlist til að maður klæðist einhverjum búningi sem ætti heima í Star Wars mynd til þess að geta talist hinsegin. Það er svo heimskulegt.“

Mac lagar hverja sýningu að aðstæðum hverju sinni og að því hvernig áhorfendahópurinn bregst við. „Ég veit líka ekkert fyrir fram hvað mun gerast í rýminu. Hvert kvöld er einstakt svo ég verð að hlusta á rýmið og finna hvar listin liggur og elta hana uppi. Ég reyni að benda fólki á hvar dýptina er að finna en það verður sjálft að elta hana uppi.“

Venjulega taka áhorfendur ríkan þátt í sýningunni en Mac hefur aðeins lagað sig að heimsfaraldinum, t.d. eru áhorfendur ekki lengur beðnir að dansa vangadans við ókunnuga.

„Þessi sýning hefur alltaf talað inn í samtímann í samtali við söguna, svo hún er síbreytileg. Svona er samtíminn, við erum að glíma við Covid og við drögum þær hörmungar inn í sýninguna. En ég hef ýmis ráð til þess að fá áhorfendur til að taka þátt með öðrum hætti.“

Íslenskir leynigestir taka þátt

Þá lagar Taylor Mac sýninguna að hverjum stað fyrir sig. „Við bjóðum oft listamönnum frá þeim stað sem við erum að heimsækja til þess að taka þátt í sýningunni svo það verða einhverjir leynigestir. Við æfum með þeim kvöldið áður og köstum þeim út í þetta með okkur.“

Þá verða einnig haldnar nokkrar vinnusmiðjur hér á landi þar sem Mac fær tækifæri til þess að ræða við heimamenn.

„Mér finnst líka bara gaman að tala við bílstjórann og húsvörðinn. Ég vil tala við alla til þess að átta mig á því hvað er að gerast í borginni, kynnast slúðrinu og áhyggjunum. Ég reyni að grafast fyrir eins mikið og ég get áður en ég fer á svið svo ég geti tekið sögurnar með mér á sviðið. Það er alltaf hluti af gleðinni.“ Mac hvetur fólk til þess að heilsa upp á sig á götum borgarinnar og segja sér frá lífinu á Íslandi.

Mac kemur fram með tónlistarstjóranum Matt Ray og hljómsveit, auk þess sem búningahönnuðurinn Machine Dazzle stígur á svið.

Lengri útgáfu þessa viðtals má finna í Morgunblaði fimmtudagsins 26. mars.