Tækni & vísindi | mbl | 16.12.2020 | 9:41

Bóluefni og virkni á aldraða

Líkan af veirunni SARS-CoV-2 og broddprótínum hennar. Sum bóluefnin við COVID-19 eru af nýrri gerð sem byggir á því að bóluefnið inniheldur hluta af erfðaefni veirunnar (mRNA) sem veldur því að frumur líkamans fara að framleiða broddprótín veirunnar en ónæmiskerfið ræðst að þessum framandi prótínum og eyðir þeim. Ljósmynd Vísindavefur Háskóla Íslands

Litlar upplýsingar liggja fyrir um virkni bóluefna sem eru í þróun hjá lyfjafyrirtækjunum á aldraða og veikburða einstaklinga. Skýringin er sú leynd sem ríkir á meðan þróun stendur yfir til þess að keppinautar fyrirtækjanna komist ekki yfir upplýsingarnar. Niðurstöður úr einstaka rannsóknum hafa samt verið gerðar opinberar, oft í formi fréttatilkynninga eða bráðabirgðauppgjörs segir í svari Magnúsar Jóhannssonar, prófessors emeritus í líflyfjafræði við Háskóla Íslands á Vísindavef Háskóla Íslands.

Öll spurningin hljóðaði svona: Fólk á umönnunarstofnunum og gamalt fólk er í forgangi fyrir COVID-19-bóluefni. Ónæmissvarið veikist með aldrinum. Hafa bóluefnin, ekki síst mRNA-bóluefnin, verið prófuð á öldruðu fólki og þá hversu öldruðu?

Í mörgum þessara rannsókna er þátttakendum raðað í eftirfarandi aldursflokka: 18-55 ára, 56-69 og 70 ára og þar yfir. Fjöldi í efsta aldursflokknum er oft lítill og á þessari stundu er ekki vitað um aldursdreifingu innan hópsins.

Yfir 50 bóluefni í þróun

„Tilkynntar hafa verið bráðabirgðaniðurstöður úr fáeinum rannsóknum og gefa þær til kynna að virkni sé ásættanleg í elsta hópnum en lokauppgjör verður birt síðar. Verið er að þróa yfir 50 mismunandi bóluefni við Covid-19,“ segir í svari Magnúsar.

Þróun þessara bóluefna er komin mislangt á veg. Sum þessara bóluefna eru af nýrri gerð sem byggir á því að bóluefnið inniheldur hluta af erfðaefni veirunnar (mRNA) sem veldur því að frumur líkamans fara að framleiða broddprótín[1] veirunnar en ónæmiskerfið ræðst að þessum framandi prótínum og eyðir þeim.

Ef bólusetningin tekst gerist það sama ef veirurnar komast inn í líkamann, ónæmiskerfið (bæði mótefni í blóði og svokallaðar T-frumur) ræðst gegn þeim og gerir þær óvirkar. Þessi aðferð hefur ekki verið notuð áður til að framleiða bóluefni við sýkingum en miklar vonir eru bundnar við aðferðina.

„Af öllum þessum bóluefnum sem verið er að þróa eru fjögur komin lengst í rannsóknarferlinu og eru þau í svokölluðu áfangamati (e. rolling review) hjá Lyfjastofnun Evrópu (e. European Medicines Agency eða EMA). Í áfangamati eru niðurstöður rannsókna sendar inn jafnóðum og þær verða til í staðinn fyrir að senda inn umsókn með öllum nauðsynlegum gögnum, þegar rannsóknum er lokið, en þetta flýtir mjög fyrir umsóknarferlinu. Með áfangamati er einungis verið að stytta matsferlið en alls ekki verið að draga úr kröfum um virkni, öryggi og gæði bóluefnisins,“ segir meðal annars í svari Magnúsar.

Þau fjögur bóluefni við Covid-19 sem eru í áfangamati hjá EMA eru frá eftirfarandi rannsóknarstofnunum og framleiðendum: 1) BioNTech og Pfizer, 2) Moderna, 3) Oxfordháskóli og AstraZeneca og 4) Janssen-Cilag.

Búast má við að EMA samþykki notkun sumra eða allra þessara bóluefna á næstu vikum. Þegar samþykki EMA liggur fyrir geta bólusetningar hafist hér á landi en lögsaga EMA nær til landa ESB ásamt Íslandi og Noregi.

„Svo má ekki gleyma því að til að stöðva útbreiðslu veirunnar þarf að ná ónæmi hjá um það bil 60% allra fullorðinna manna og kvenna og þess vegna ekki endilega þörf á jafngóðum árangri hjá þeim elstu. Um 20% þjóðarinnar eru börn og rannsóknir á bóluefnum við COVID-19 ná ekki til þeirra. Þegar þetta er ritað, um miðjan desember 2020, eru bólusetningar við COVID-19 hafnar í Bretlandi, Bandaríkjunum, Rússlandi, Kína og fleiri löndum,“ segir Magnús Jóhannsson á Vísindavef Háskóla Íslands.