Smartland Mörtu Maríu | Heimili og hönnun | Morgunblaðið | 23.7.2019 | 10:00

Áhuginn kviknaði í Noregi

Hildur Dagbjört Arnardóttir landslagsarkitekt.

Á Ísafirði hefur verið starfræktur svokallaður félagslandbúnaður í nokkur ár undir heitinu Gróandi en stofnandi félagsins, Hildur Dagbjört Arnardóttir, er mikil talskona umhverfisverndar og sjálfbærrar ræktunar hvers konar.

Hildur starfar sem landslagsarkitekt hjá Verkís verkfræðistofu á Ísafirði og segist lengi hafa haft áhuga á vistrækt og þeim ræktunaraðferðum sem notaðar eru í vistræktarverkefnum. Hildur stendur m.a. fyrir námskeiðinu „Græna Flateyri“ í Lýðháskólanum á Flateyri þar sem hún kynnir nemendum umhverfisvitund og sjálfbærni. Sjálf fékk Hildur fyrst áhuga á ræktun þegar hún var við nám í Noregi.

„Ég byrjaði að rækta grænmeti fyrir heimilið í mínum eigin garði í Noregi. Í raun þróaðist minn áhugi á grænmetisræktun út frá landslagsarkitektúr og að prófa mismunandi aðferðir við bæði ræktun og moltugerð. En ég fór á fyrst á flug þegar ég áttaði mig á hve mikil umhverfisáhrifin af matarframleiðslu eru,“ segir Hildur.

Félagslandbúnaður fyrir alla

Að sögn Hildar varð hugmyndin að Gróanda til á námskeiði um vistrækt í Noregi þar sem hún hitti garðyrkjukonu sem vann við félagslandbúnað í Bærum. „Þetta rekstrarform heillaði mig, bæði að íbúar á staðnum geti tekið höndum saman og séð til þess að framleiddur sé lífrænn umbúðalaus matur í þeirra nágrenni og að allir geti verið með þótt þeir hafi ekki möguleika, kunnáttu eða vilja til að sjá um svæði yfir allt ræktunartímabilið. Í nútímasamfélagi er einfaldlega hentugra að það sé starfsmaður sem sér um svæðið, passar upp á vökvun, skipuleggur hvað þarf að gera og sér um að það sé gert á réttum tíma. Nútímafólk er svo upptekið, auk þess sem það vill gjarnan fara eitthvað í sumarfrí án þess að það verði uppskerubrestur,“ útskýrir Hildur. Félagslandbúnaður gengur út á að hópur einstaklinga stofni félag sem ræður síðan starfsfólk til að sjá um ræktunina en félagsmönnum og öðrum er velkomið að leggja til vinnu þar að auki. Félagsmennirnir deila síðan afurðunum með sér.

„Í raun er enn algengara að félagslandbúnaður sé rekinn sem hluti af rekstri bóndabæjar þar sem bóndinn er starfsmaðurinn og fær fyrir fram borgað fyrir vinnuna. Afurðirnar renna síðan beint til félagsmanna án þess að verslanir séu milliliðir,“ útskýrir Hildur.

Ræktun matvæla möguleg á norðurhveli jarðar

Hildur flutti til Ísafjarðar árið 2015 og var þá sannfærð um að ef fólkið þar hefði áhuga væri meira en mögulegt að reka félagslandbúnað á Ísafirði. „Á námskeiðinu um vistrækt kynntist ég pari sem ræktaði fjölbreytt grænmeti í Tana lengst uppi í Finnmörku í Noregi. Þau voru að rækta jafn fjölbreytt grænmeti og ég var að rækta í Suður-Noregi, sem gaf mér ákveðna von. Ég stofnaði Gróanda, ásamt hópi fólks, um veturinn 2016 og var fyrsta sumrinu varið uppi í hlíð að rækta grænmeti. Það kom mér fljótt á óvart hvað salat getur verið fjölbreytt á bragðið,“ segir Hildur. Hingað til hafa þau í Gróanda ræktað ýmiskonar grænmeti á við grænkál, hvítkál og rauðkál, rófur, næpur, kartöflur og ýmsa lauka. Auk kryddjurta á borð við steinselju, kóríander og óreganó. Þá er stefnt að því að bæta við baunum í sumar.

Félagslegi þátturinn líka mikilvægur

En hvað finnst Hildi skemmtilegast við ræktunina og garðavinnu? „Það er að vera meira úti og í tengslum við náttúruna, læra að skilja náttúrulega ferla og jafnvægi með því að taka beint þátt og læra af reynslunni. Ég hef líka rosalega gaman af því að hitta félagsmenn og aðra bæjarbúa sem eru með og sýna áhuga á bæði ræktun og umhverfismálum. Það er ekkert betra en að taka gott spjall meðan garðverkin eru unnin. Stundum höfum við líka stærri félagslega viðburði; grillum saman, erum með bál eða tökum upp haustuppskeruna, þá er voða mikið fjör.“

Að sögn Hildar hafa Ísfirðingar tekið frábærlega í framtakið.

„Ég hef ekki haft tíma til að auglýsa en góðir hlutir fréttast hratt og félagsmennirnir hafa rúllað inn sjálfkrafa. Ég hef ekki heyrt af neinum sem líst illa á þetta framtak heldur eru allir stóránægðir með að fá þessa nýjung í bæjarlífið,“ segir Hildur og bætir við að yfirleitt séu um 50 fjölskyldur eða félagsmenn í félaginu.

Byrjendur skipi sér í hópa og dreifi ábyrgðinni

Ýmsum vex í augum að hefja garðrækt og hefur Hildur nokkur ráð fyrir byrjendur, þá m.a. að standa að ræktuninni í hópi og dreifa ábyrgðinni. „Það er gott fyrir byrjendur að skrá sig eða safnast saman og stofna félagslandbúnað þar sem þau geta tekið þátt undir leiðsögn og fengið uppskeru án þess að taka á sig alla ábyrgðina á að allt gangi upp. Það dregur fljótt úr fólki þegar það gengur illa eða það fær ekki uppskeru. Ef það er ekki möguleiki er frábært að byrja á því að rækta eitthvað inni, setja niður kartöflur eða einfaldlega lesa sér til um ræktunaraðferðir sem notaðar eru í vistrækt. Þá minnkarðu vinnuna stórlega og eykur líkurnar á að allt gangi upp. Við til dæmis notum varla neinn tíma í að reyta illgresi í Gróanda,“ segir Hildur.

Ræktun matvæla umhverfislega ábyrgt skref

Hildur hefur verið iðin við að breiða út boðskap hins umbúðalausa og umhverfisvæna lífsstíls fyrir vestan. Því liggur beint við að spyrja hana hvort hún sjái fyrir sér að í framtíðinni muni Íslendingar rækta eigin mat í auknum mæli? „Það er einmitt ástæðan fyrir að ég er að rækta grænmeti; matarframleiðsla með tilheyrandi eiturefnum og áburði, flutningur og umbúðir eru okkar stærsta umhverfisvandamál. Ef við náum að rækta sem mest með félagslandbúnaði og öðrum rekstrarformum úti um allt land þar sem fólk býr getum við náð að minnka kolefnisfótspor og önnur umhverfisáhrif stórlega,“ segir hin drífandi Hildur.