Eldamennska er það skemmtilegasta sem Edda S. Jónasdóttir veit en hún er höfundur bókarinnar Eftirlætisréttir Eddu. Hún segir ómissandi hluta af jólunum að gefa vinum og vandamönnum gómsæt sætindi í aðdraganda jólanna.
„Ég er alin upp við rjúpur og frómas frá mömmu sem ég gerði sjálf þegar ég byrjaði að búa. Á aðfangadag förum við í mat til barnanna,“ segir Edda sem segir dásamlegt að vera boðið í mat.
Eldhúshæfileikar Eddu fá að njóta sín alla aðra daga og fá vinir að njóta þess á aðventunni.
„Ég baka kannski 25 stykki af döðlubrauðunum sem eru í bókinni minni og færi vinum mínum og segi gleðileg jól. Ég fer líka með til þeirra sem hafa hjálpað mér eða hafa átt um sárt að binda. Þetta hef ég gert í mörg, mörg ár. Ég fer líka oft með hnetur í krukku en ég baka undantekningarlaust döðlubrauð í massavís. Þetta er svona minn jólasiður.“
Sörubakstur með góðri vinkonu er líka órjúfanlegur hluti af undirbúningi jólanna hjá Eddu en ekki endilega vegna þess að smákökurnar séu í uppáhaldi hjá henni.
„Það er samveran með vinkonu minni sem er aðalmálið, ekki endilega hvað við bökum, við vinkonurnar eyðum deginum saman. Ég tilheyri þremur saumaklúbbum og einn þeirra, sem er bráðum að verða fjörutíu ára gamall, fer alltaf í jólahádegisverð á veitingahúsi. Við byrjum klukkan tólf og sitjum til fjögur eða fimm og trítlum síðan í búðirnar og skoðum jólin í bænum. Maðurinn minn og ég höfum oft haft opið hús á Þorláksmessu af því við búum í miðbænum. Ég hafði reyndar ekki tíma í það í fyrra,“ segir Edda.
Það var sérstaklega mikið að gera fyrir jólin í fyrra en þá gaf Edda út uppskriftabókina sína Eftirlætisrétti Eddu. Edda segir að vinkonur hennar hafi alltaf verið að spyrja hvort hún gæti ekki gefið þeim uppskriftahefti með uppskriftunum sínum. „Þú heftar ekkert í hefti. Þú gerir bók handa þessum stelpum,“ sagði maður Eddu við hana. Edda viðurkennir með mikilli ánægju að verkefnið hafi stækkað töluvert og úr varð vegleg matreiðslubók.
„Mamma var alveg svakalegur kokkur. Svo fór ég til Seattle sem skiptinemi þegar ég var 17 ára í eitt ár árið 1971 til 1972. Það héldu allir að ég færi í einhverja hamborgara en ameríska mamma mín var alveg þvílíkt flottur kokkur líka. Ég lærði voða mikið af þeim báðum,“ segir Edda um hvernig áhuginn kviknaði en síðan þá hefur eldamennska verið hennar stærsta áhugamál og ver hún öllum lausum stundum í eldhúsinu.
Edda upplifði jól í Bandaríkjunum skiptinemaárið góða og er símtal frá Íslandi sérstaklega minnisstætt.
„Á jólunum var eina skiptið sem mamma og pabbi hringdu í mig og ég náttúrlega bara grenjaði í símann. Annars leið mér rosalega vel þarna og ég var heppin að vera hjá góðu fólki. Konan var sænskættuð þannig að þau voru með aðfangadagskvöld. Langalangamma amerísku mömmu minnar kom frá Svíþjóð. Það gat ekki verið betra.“
Spínatsalat með jarðarberjum er fastur liður á jólunum hjá Eddu og dætrum hennar. Sumum finnst óvenjulegt að bjóða upp á ferskt salat á aðfangadagskvöld en salatinu kynntist Edda þegar hún var skiptinemi.
„Uppskriftin er frá amerísku mömmu minni. Dætur mínar eru aldar upp við þetta. Ég gerði salatið með rjúpunum, það var rosalega gott af því það er sykur í dressingunni,“ segir Edda. Hún segir það passa einstaklega vel með villibráð. Núna borða Edda og fjölskylda hreindýr á jólunum og að sjálfsögðu jarðarberja- og spínatsalatið fræga. Skiptinemaárið svífur því enn yfir vötnum á jólunum hálfri öld eftir heimkomu.
200 g rauðrófur
2 greinar ferskt dill
40-50 g sólkjarnafræ
1 dl grískt jógúrt
2 msk. sítrónusafi
¼ tsk. sjávarsalt
1 grænt epli gróft í bitum eins og hálfur sykurmoli.
Aðferð
Ef tími er til þá er best að leggja fræin í bleyti yfir nótt. Sjóðið rauðrófurnar þar til þær verða mjúkar, í 45-60 mínútur, fer eftir stærð. Afhýðið þær og skerið í bita þegar þær kólna. Sigtið vatnið frá fræjunum og skolið fræin. Setjið allt í matvinnsluvél og maukað vel saman. Ýmist hef ég þetta grófmaukað eða ég læt vélina ganga þar til maukið er silkimjúkt.
250 g suðusúkkulaði
250 g mjólkursúkkulaði
350 g kasjúhnetur, saltaðar
110 g smjör
175 g sykur
3 msk. síróp
Þekið 24x33 sentímetra form með álpappír og smyrjið vel. Súkkulaðið er brotið upp og botninn á forminu þakinn með því.
Aðferð
Blandið saman smjöri, sykri og sírópi í stórri þykkbotna pönnu. Hitið á háum hita, hrærið í af og til þar til smjör og sykur hefur bráðnað. Hrærið stöðugt í þar til blandan verður fallega gyllt á lit. Bætið hnetum út í og lækkið hitann þegar þetta fer að þykkna. (Svipuð aðferð og er notuð við að brúna kartöflur.)
Hnetu-karamellublöndunni er dreift yfir allt súkkulaðið. Kælið þar til góðgætið er orðið að hörðum klumpi. Fjarlægið álpappírinn og brjótið/skerið í mola. Geymið í kæli fram að notkun.
¼ dl + 1½ msk. hlynsíróp
¼ dl síróp í flöskum frá Lyles
2 msk. púðursykur
½ tsk. salt
¼ tsk. tabascosósa eða önnur sterk sósa
230 g valhnetur eða pekanhnetur eða blanda af báðum tegundum
Aðferð
Blandið öllu nema hnetunum saman í stórri skál. Hrærið með sleif þar til allt hefur blandast vel saman. Bætið hnetum út í og þekið þær vel með blöndunni. Dreifið hnetunum á bökunarplötu klædda bökunarpappír. Vökvinn leggst misjafnlega á plötuna en það dreifist úr honum við baksturinn. Bakið við 175°C í 15 til 17 mínútur. Hrærið í með spaða á plötunni allavega einu sinni til að koma í veg fyrir að þær brenni. Fylgist mjög vel með þar sem það gerist mjög hratt að þær ofbakast. Geymist í ísskáp.
Botnar
6 eggjahvítur
225 g sykur
1 tsk. cream of tartar frá McCormick
225 g hnetur
Kremið
6 eggjarauður
75 g flórsykur
100 g suðusúkkulaði
100 g smjör, kalt
skyndikaffiduft eftir smekk
1 msk. vatn
Aðferð
Grófsaxið hneturnar. Þeytið eggjahvítur, sykur og cream of tartar þar til deigið „stendur“. Bætið hnetunum út í með sleikju. Þekið tvö 24 cm form með bökunarpappír. Bakið við 160°C í 45 mínútur. Á meðan kakan er í ofninum er kremið útbúið.
Saxið suðusúkkulaðið. Þeytið eggjarauður og flórsykur vel þar til falleg áferð kemur á blönduna. Leysið kaffiduftið upp í einni matskeið af heitu vatni og kælið. Bætið því út í kremið. Það er smekksatriði hve mikið kaffibragð hver og einn vill hafa af kreminu – mér finnst kakan best með frekar sterku kaffibragði. Að lokum er smjörið sett út í í litlum bitum ásamt súkkulaðinu og hrært saman við. Kremið er sett á milli botnanna og ofan á kökuna.
1 hluti bökudeig
50-100 ml ólífuolía
2 laukar
6 hvítlauksrif
2 x 400 g saxaðir tómatar í dós
1 lítil dós tómatmauk
nokkur fersk basilíkulauf
½ msk. sykur
salt og pipar
1 stórt eggaldin
4 stórir tómatar
200 g mozzarellaostur
100 g ferskur parmesanostur
Aðferð
Saxið laukinn og merjið hvítlaukinn og mýkið í um 2 msk. af olíu. Sigtið safann af tómötunum og bætið þeim út í ásamt tómatmauki, basilíku, sykri, salti og pipar. Sjóðið við vægan hita í 20 mínútur. Skerið eggaldin og tómata í sneiðar. Rífið parmesanostinn. Eggaldinsneiðarnar eru steiktar í olíu þar til þær brúnast aðeins.
Þekið 30 sentímetra smurt bökuform með deiginu. Forbakið botninn í 7 mínútur á 200°C. Setjið tómatfyllinguna á botninn, stráið parmesanosti yfir, síðan eru eggaldinsneiðar settar þar yfir og að lokum tómatsneiðar. Þekið með rifnum mozzarellaosti.
Bakið við 200°C í 30 mínútur eða þar til deigbarmar verða ljósbrúnir.
Skreytið með heilum basilíkublöðum rétt áður en bakan er borin fram.
18 tómatar
70 g flórsykur
75 ml ólífuolía
salt og pipar
Aðferð
Skerið tómatana í tvennt, raðið á bökunarplötu, skorna hliðin snýr upp. Sigtið sykur jafnt yfir tómatana, dreifið ólífuolíu yfir. Það er hægt að nota venjulegan sykur en flórsykur bráðnar jafnar. Saltið og piprið eftir smekk. Bakið í ofni við 140°C í 3½ klukkustund. Leyfið tómötunum að brúnast aðeins að ofan, þá bragðast þeir best.
400 g spínat
1-2 öskjur jarðarber
120 ml ólífuolía
100 g sykur
30 ml gott vínedik eða gott eplaedik
½ tsk. rifinn rauðlaukur
2 msk. kalt vatn
2 msk. sesamfræ
1 msk. birkifræ, ljós eða dökk
¼ tsk. gott paprikuduft
¼ tsk. worcestershiresósa
Aðferð
Jarðarberin skorin í sneiðar. Spínat og jarðarber eru sett á stórt fat. Blandið saman því sem eftir er og hellið yfir rétt áður en salatið er borið fram.
Kökur
220 g mjúkt smjör
80 ml rjómi
300 g hveiti
Krem
115 g mjúkt smjör
210 g flórsykur
2 eggjarauður
2 tsk. vanilludropar
rauður og grænn matarlitur
Aðferð
Hrærið saman smjöri, rjóma og hveiti. Kælið að lágmarki í fjóra tíma. Fletjið hluta af deiginu út á hveitistráð borð. Það sem eftir er geymist í ísskáp á meðan verið er að vinna með fyrsta hlutann. Það er nauðsynlegt að deigið sé frekar kalt þegar það er flatt út. Kælið því aftur það sem eftir verður af deiginu þegar búið er að skera út. Þykktin á útflöttu deigi á að vera aðeins ¼ cm.
Þekið bökunarpappír vel með sykri. Skerið litlar kringlóttar kökur út. Það er hægt að gera með glasi eða þar til gerðum formum. Flytjið þær yfir á bökunarpappírinn, snúið hverri köku við með spaða svo hún fái sykur á báðar hliðar. Pikkið með gaffli u.þ.b. þrisvar í hverja köku. Setjið kökurnar á bökunarplötu með bökunarpappír og bakið við 175°C í 8 til 10 mínútur. Gætið þess að ofbaka ekki, þær eiga að vera frekar ljósar.
Skiptið kreminu í tvær skálar. Setjið grænan matarlit í aðra skálina og rauðan í hina. Smyrjið kreminu varlega á eina köku og setjið aðra ofan á. Geymist í kæli eða frysti.
115 g smjör
130 g heilhveitikex, McVitie's
100 g kókosmjöl
240 g suðusúkkulaði eða súkkulaðidropar
250 g butterscotch-dropar
150 g pekanhnetur
1 dós 397 g niðursoðin (condensed) mjólk
Aðferð
Myljið kexið fínt í matvinnsluvélinni eða setjið það í plastpoka og myljið með kökukefli. Saxið hnetur og suðusúkkulaði frekar gróft eða notið súkkulaðidropa. Bræðið smjörið í forminu og gætið þess að smyrja hliðarnar á forminu með smjöri. Stráið kexinu jafnt yfir smjörið og þrýstið því aðeins ofan í smjörið. Kókosmjölinu er því næst stráð yfir kexið og þar á eftir súkkulaðibitunum og butterscotch-dropunum og síðan hnetunum. Hellið dósamjólkinni jafnt yfir hneturnar. Bakað í 25-27 mínútur við 175°C. Gætið þess mjög vel að ofbaka ekki því þá verður kakan of þurr. Kælið í ísskáp áður en kakan er skorin. Skerið í litla bita. Kökurnar geymast best í frysti en það er allt í lagi að geyma þær í eina til tvær vikur í kæliskáp sé þeim vel pakkað inn í plastfilmu.