WorldFengur heldur áfram að vaxa

„Þegar við höfum sýnt erlendum aðilum WorldFeng þá trúa þeir varla að svona gagnagrunnur á heimsvísu skuli vera til um eina hestategund, og ekki laust við að þeir líti til okkar öfundaraugum enda hvergi að finna nokkuð þessu líkt, svo ég viti til.“

Þetta segir Jón Baldur Lorange, verkefnisstjóri WorldFengs-verkefnisins og framkvæmdastjóri búnaðarstofu MAST.

WorldFengur (www.worldfengur.com) er, að grunni til, nærri þriggja áratuga gamalt verkefni sem í dag hefur að geyma hafsjó upplýsinga um erfðir og eiginleika margra hundraða þúsunda íslenskra hesta. Gagnasafnið hefur m.a. nýst vel til að draga fram æskilega eiginleika í stofninum og verið ómetanlegt hjálpartæki við að ná fram þeim miklu framförum sem orðið hafa í ræktun íslenska hestsins hér á landi sem annars staðar.

„Fengur var heitið á lokaverkefni sem ég gerði ásamt tveimur skólafélögum mínum við tölvuháskóla Verslunarskóla Íslands sem síðar rann inn í Háskólann í Reykjavík. Þetta var árið 1991 og bar þannig til að Búnaðarfélagið, forveri Bændasamtaka Íslands, hafði óskað eftir aðstoð við að byggja upp gagnagrunn og skýrsluhaldskerfi í hrossarækt til að hýsa á tölvutæku formi ættbók sem hafði verið geymd á bókum allt frá byrjun 20. aldar,“ segir Jón Baldur.

Ný tækni og ný vinnubrögð

Þegar fyrsta útgáfa Fengs var tilbúin voru um það bil 9.000 hross í gagnagrunni sem var notaður til útreiknings á kynbótamati. „Tveir hrossaræktarráðunautar, Kristinn Hugason og Þorkell Bjarnason, voru þá hjá Búnaðarfélaginu og fengust m.a. við að byggja upp skipulag í greininni, samræma kynbótadóma og festa í sessi nýtt kynbótamat í hrossarækt. Tveimur árum eftir að Fengur leit fyrst dagsins ljós var búið að þróa kerfið þannig að gögnum frá kynbótasýningum var safnað jafnóðum, með rafrænum hætti, frá landinu öllu í miðlægan gagnagrunn. Var það gert með svokallaðri miðlara- og biðlaratækni, en þetta var nokkru fyrir tíma netsins eins og við þekkjum það í dag,“ útskýrir Jón Baldur. „Það voru vissulega tímamót árið 1993 að skrá kynbótadóma beint í miðlægan gagnagrunn hvar sem var á landinu, en nokkuð sem þætti ekki tiltökumál í dag.“

Um þetta leyti voru einkatölvur að ryðja sér til rúms og kom fljótlega í ljós að eftirspurn var eftir útgáfu af Feng sem fólk gæti notað heima hjá sér. „Við bjuggum því til EinkaFeng sem var forrit fyrir PC-tölvur og þegar mest var kom forritið á 27 disklingum sem notendur þurftu að hlaða inn í tölvur sínar. ÍslandsFengur kom svo á markað árið 1998 en það var margmiðlunarútgáfa á geisladiski. Þótti ÍslandsFengur einnig vera tímamótaútgáfa enda mikið lagt í útlitið og ljósmyndir sýndar af helstu kynbótahrossum. Þá var einnig kynnt til sögunnar svokölluð heimarétt, sem er ennþá mikilvægur hluti af WorldFeng.“

Með þeim fyrstu á netinu

VeraldarFengur fór í loftið árið 1997 og segir Jón Baldur að um hafi verið að ræða einn fyrsta gagnagrunnninn sem var opnaður á netinu. Með aðstoð Skýrr, nú Advania, tókst að gera VeraldarFeng að veruleika og þannig koma til móts við þarfir ræktenda íslenska hestsins um allan heim. „Um leið skapast möguleiki á að búa til eina sameiginlega upprunaættbók íslenskra hesta í öllum löndum. Var það m.a. gert sökum þrýstings frá Dönum og Svisslendingum, og þökk sé rausnarlegum fjárstuðningi frá íslenska ríkinu, þegar bændavinurinn Guðni Ágústsson var landbúnaðarráðherra, tókst að opna nýjan og endurbættan WorldFeng, upprunaættbók íslenska hestsins á heimsmeistaramóti íslenska hestsins í Austurríki 2001.“

WorldFengur er samstarfsverkefni Bændasamtaka Íslands og FEIF, Alþjóðasamtaka eigenda íslenska hestsins. Í dag má nota World Feng á níu tungumálum og þegar keppnir eru haldnar í einu af 20 aðildarríkjum FEIF eru niðurstöðurnar skráðar jafnharðan í gagnagrunninn. Strangir staðlar tryggja að samræmi sé í kynbótadómunum og hægt að bera saman hæfileika allra íslenska hesta sama hvar þeir eru staddir í heiminum. WorldFengur inniheldur núna upplýsingar um næstum 500.000 íslensk hross í 37 löndum og af þeim eru um 270.000 hross skráð á lífi. ,,Eitt af markmiðum WorldFengs-verkefnisins var að geta reiknað út alþjóðlegt kynbótamat allra íslenskra hrossa en til þess þurfti að skrá alla heimsbyggðina, ef þannig mætti að orði komast, og það tókst allt saman á fyrsta áratug verkefnisins,“ segir Jón Baldur.

Erfðaefni og upptökur

Upplýsingarnar í WorldFeng eru mjög greinargóðar og eru allir dómar vandlega skráðir, eiginleikar hestanna kortlagðir og hægt að sjá mynd af mörgum þeirra. Fyrir um það bil áratug tók WorldFengur að halda skrár um DNA-greiningu hrossa til að staðfesta ætterni og halda utan um upplýsingar um DMRT3-arfgerð sem hefur áhrif á ganghæfni íslenskra hrossa. Í dag senda DNA-rannsóknarstofur í átta löndum inn gögn um DNA-greiningar í gagnagrunn WorldFengs, sem ber sjálfkrafa saman erfðamörk til að staðfesta ætterni folalda. „Við hófumst svo handa við það fyrir tveimur árum, í samstarfi við Landssamband hestamannafélaga, að setja inn upptökur frá öllum landsmótum, með elstu myndskeiðin frá 1954. Nú þegar eru komin inn rúmlega 8.000 myndbönd og búið að klippa efnið þannig til að notendur WorldFengs geta hratt og örugglega fundið myndskeið með tilteknum hesti á kynbótasýningu.“

WorldFengur hefur reynst ræktendum ómetanlegt verkfæri og er hægt að nota hugbúnað kerfisins til að herma eftir pörun stóðhesta og hryssa. „Valpörunarforritið var þróað af dr. Þorvaldi Árnasyni og byggist á vísindalegum aðferðum. Hefur reynslan sýnt að forritið segir fyrir um það með töluverðum áreiðanleika hvers konar eiginleika má vænta hjá folaldinu sem verður til með pörun tveggja hrossa úr WorldFeng. Ekki bara það heldur spáir forritið því hvernig folaldið verður á litinn og varar líka við því ef hætta er á skyldleikaræktun,“ útskýrir Jón Baldur. „Vinna sem áður hefði kallað á mikla yfirlegu og flókna útreikninga tekur með World Feng aðeins tvær sekúndur.“

Gagnsæi og öryggi

Forritið hjálpar einnig þeim sem eru að kaupa hross. „WorldFengur tryggir aukið gagnsæi og er gagnlegt hjálpartæki fyrir seljendur og kaupendur hesta. Gagnagrunnurinn er öruggasta skráningin sem völ er á þegar kemur að ætterni hvers hross og gefur góða vísbendingu um hvers ætti að vera hægt að vænta af ungum hrossum sem skipta um eigendur.“

WorldFengur er skilgreindur sem upprunaættbók íslenska hestsins skv. reglugerð um ræktun og uppruna íslenska hestsins. Hvert aðildarland FEIF útnefnir WorldFengs-skrásetjara sem ber ábyrgð á skráningum í sínu landi. Allar skráningar eru rekjanlegar og háðar aðgangstakmörkunum. Jón Baldur segir mikla hagsmuni í húfi og hafi hann m.a. af þeim sökum tekið þá ákvörðun að standa sjálfur fyrir utan hrossaræktunarheiminn til að koma í veg fyrir minnsta grun um hagsmunaárekstra í sínu starfi. „Í öll þessi ár hefur aðeins komið upp eitt tilvik þar sem ræktunarleiðtogi hafði látið fjarlægja kynbótadóm fyrir hross í hans eigu, en allar slíkar breytingar eru rekjanlegar og því var hægt að bregðast hratt og örugglega við þegar málið var rannsakað.“

Snjalltæki og gervigreind

Næstu skrefin fyrir WorldFeng munu snúa að því að gera gagnagrunninn betur aðgengilegan í gegnum snjalltæki. „Tvö snjalltækjaforrit eru líklega að koma í loftið fyrir þetta landsmót og opna hestamönnum handhæga gátt inn í þetta gagnasafn hvar sem þeir eru á ferðinni,“ segir Jón Baldur. „Við bindum líka miklar vonir við að geta í framtíðinni notað gervigreind til að gera WorldFeng að ennþá betra greiningartæki til rannsókna á eiginleikum íslenska hestsins til að ná fram framförum í stofninum, en í dag eru gögn úr WorldFeng mikið notuð í rannsóknarverkefnum m.a. í Landbúnaðarháskólanum í Uppsölum í Svíþjóð.“

Strangari reglur um meðferð gagna

Ný Evrópureglugerð um verndun persónugagna hafði þau áhrif að World Fengur þurfti að taka út upplýsingar sem áður voru aðgengilegar um eigendur hrossa. „Tilgangur laganna er á margan hátt góður en þau hafa reynst hafa þau áhrif að draga lítilsháttar úr notagildi World Fengs. Réttilega voru margir óánægðir með það að við skyldum þurfa að loka fyrir þennan hluta gagnasafnsins enda oft gagnlegt að geta séð ítarlegar upplýsingar um eigendasögu hests, og auðveldara að hafa uppi á eigandanum ef þessar upplýsingar eru fyrir hendi,“ segir Jón Baldur. „Þetta er samt þröskuldur sem hægt er að yfirstíga og sjaldan sem það kallar á mjög erfiða leit að finna eiganda áhugaverðs hross.“