Breytt hegðun þorsks eftir veiðar

Þetta eru niðurstöður líffræðilegra rannsókna við fornleifauppgröft í gömlum verstöðvum á Vestfjörðum, sem Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir, líffræðingur og forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Vestfjörðum, hefur unnið að síðustu ár.

Mikið magn fiskbeina

Við uppgröftinn hefur fundist mikið magn fiskbeina, aðallega af þorski, og segir Guðbjörg að líffræðilegar rannsóknir á þessum efnivið gefi ómetanleg tækifæri til að skilja breytingar á vistkerfi sjávar og fiskistofnum. Kortleggja megi náttúrulegt, eða ósnert, vistkerfi sjávar og út frá því geta metið betur umhverfisáhrif í nútíma, til dæmis vegna veiða og loftslagsbreytinga.

Guðbjörg segir að í rannsókninni séu meðal annars athugaðar stöðugar efnasamsætur í beinunum, það er kolefni og nitur, til að bera saman fæðuvist fiska yfir ólík tímabil.

Guðbjörg Ásta í gamalli verstöð. Fiskbein sem þar hafa fundist geyma ýmsan fróðleik um fyrri tíma.

Nitur sýnir stöðu dýrsins

Með athugun á nitri segir Guðbjörg að hægt sé að meta stöðu viðkomandi dýrs í fæðukeðjunni. Magn kolefnis gefi þá til kynna hvar fiskurinn hafi aflað fæðu sinnar, til dæmis úti á rúmsjó eða nær landi.

„Meginhugmyndin með athugunum á þessum efnasamsætum er að athuga hvort breytingar verði á þeim í tengslum við breytingar á hitastigi sjávar, sem byrja að verða á 15. og 16. öld. Hins vegar höfum við áhuga á að sjá hvort veiðar hafi áhrif á fæðukeðjuna, en það er vitað að við upphaf veiða eru það yfirleitt stærstu einstaklingarnir sem eru fjarlægðir úr vistkerfinu,“ segir Guðbjörg og tekur dæmi:

„Hjá okkur á Íslandi hófust umfangsmiklar fiskveiðar á 19. öld, sem getur haft þau áhrif að fæðukeðjan styttist. Stærsti fiskurinn er alltaf tekinn út og því verður minni munur á fæðuvist ólíkra fiskitegunda.“

Guðbjörg tekur fram að um frumniðurstöður rannsóknarinnar sé að ræða, enda sé skammt síðan hún hafi fengið gögnin í hendurnar.

Mikil röskun eftir árið 1500

„Þær staðfesta þó það sem við spáðum fyrir um, það er að við upphaf „litlu ísaldar“, eða eftir árið 1500, þá sjáum við mikla röskun í kolefnasamsætunum. Og það gefur eitt af þrennu til kynna,“ segir Guðbjörg og heldur áfram:

„Annaðhvort eru þetta breytingar á frumframleiðslu í sjónum, á fæðuvist fiskanna, eða breytingar á vaxtarhraða þeirra. Allt er þetta eitthvað sem maður býst við þegar sjórinn kólnar, og við sjáum þetta á öllum tegundum sem við erum að skoða.“

Bætir hún við að sér hafi fundist áhugavert að á þessum tíma kólnunar virðist sem lúða, karfi og steinbítur hafi farið að éta neðar í fæðukeðjunni.

Héldu stöðu sinni í fjölda ára

„Þorskurinn hins vegar, og ýsan, halda sinni stöðu í fæðukeðjunni í gegnum hundruð ára, þangað til í kringum 1900. Þá sjáum við mjög skarpa breytingu í fæðuvist þorsks, bæði eru vísbendingar um að þeir séu að éta neðar í fæðukeðjunni og eins virðist sem meiri breidd sé í fæðuvistinni, það er þeir borða fjölbreyttari fæðu eða þurfa að sækja hana í fleiri svæði með ólík hitastig.“

Hún segir að ekki sé auðvelt að benda á neinn orsakavald í þessu samhengi, annan en fiskveiðar.

„Við erum í raun og veru að sjá, við upphaf 20. aldarinnar, breytingu á fæðuvist þessara fimm fisktegunda, sem eru í samræmi við það sem maður býst við með auknum veiðum.“

Nánar er rætt við Guðbjörgu í Morgunblaðinu sem út kom föstudaginn 24. nóvember.